Hällenge

So wierket ne Loangshällenge

Ne Loangshällenge in South Shields, Änglound

Ne Hällenge (Moortaal Hälgen) is ne Steede wier me Skiepe bauen däd. Dät rakt two Soarten Hälgen, Loangshälgen un Twäärshälgen, aal deerätter of do Skiepe in ju Loangsgjuchte of twäärs tou Woater lät wäide.

Fröier waas in Seelterlound nit goud Jäild tou fertjoonjen. Industrie un so roat et nit in do 1880er Jiere. Man in Strukelje hieden do soogen Hälgen un ap düsse Hälgen wuuden Skiepe baud, foarallen Mutten un uk Tjalke. Do transportierden dan Eed un fuuren uk ätter Ällerbrouk buppe wai un hoalden deer Steene foar do Seedieke. Un fon Seedelsbierich un deer Iersengrot. Un aal sowät wuud hier transportierd ap de Seelter Äi.

Ju Hälgenoarbaid

Ap do Hälgen geen dät so tou. Deer waas n Slippe, wier do Skiepe apslipt wuuden, oulät wuuden in t Woater. Un deerap wuud eerste die Kiel laid. Dät waas n tjukke loange eekene Boolke. Die waas so fjautien füftien Meeter loang, of säkstien, aal deerätter wo groot dät wuude, wofel Fout.

Un die Boolke koom in e Midde eerste ap die Slip. Un deer koomen do Kruumholte an. Do wuuden maasttieden fon tjukke eekene Boomtakken moaked. Do wieren dan uut een Stuk so, un wuuden behauen.

Un deer wuud die Boudem moaked, die Skipsboudem. Die koom an do Kruumholte, dät do Siedstukke hoochkoomen. Un wan dät nu so wied waas, dan wuud ju Wonnerge iensät, wier me buppe oun loopen däd, twiske de Luuke un Buutenwant. Un dan ju Luukentännenge (ndl. Denneboom) un deerap koomen do Luukendäksele. Dät waas tou tichtmoakjen dan.

Un wan dät aal so wied waas, dan wuud die Kooker iensät, die wuude ap de Skipsboudem fäästmoaked un buppe kiekede die so n Meeter uut dät Skip uut. Deer koom ätters die Mäst oun un die Mäst deer koom n tjukken iersenen Bolt truch. Un die wuude dan unner in t Skip fäästmoaked, wan dät gjucht stuude.

Un an bee Sieden koomen n poor groote Swidde (Swäide) an. Do wuuden ut tjuk eeken Holt moaked. Un die Smid in t Täärp, die moakede n Besleek deertou. Deer wuud runduum mäd Iersen besloain, wail die nämmelk uk oafter uur de Gruund slurjen diede, wan saild wuude. Un dät die nit kaput geen, wuud die tjuk mäd Iersen ienpakked. Un dan koom deer n lieke Talje an un deer look me dät Swäid mäd hooch un liet em deel, aal deerätter uur wäkke Wiendsiede me sailje wüül.

Wan dät nu soowied waas, dan wuud dät Skip kalfaaterd. Twiske alle Plonken do der an t Skip keemen wieren, wuud Wäirk twiske moaked. Un Wäirk dät waas Floaks, dät kaard waas, eegentelk Häide. Un ju wuud mäd n bitje Taar truchmisked un dan wuud dät in loange Striepen troald un mäd n Drieuwiersen mäd n Hoomer twiske do bee Plonken ounhauen. Un wan dät fiks un färtich waas, dan wuud dät Skip eenmoal ap e gjuchter Siede, eenmoal ap e linker Siede kipt, un dan wuud dät mäd Pik uutjeeten, do Näide.

So wuud dät fon buuten mäd Pik uutjeeten, dät et woaterticht wuude. Un dät Pik wuud deer wier oukratsed, wät uurflüssich waas. Un dan wuud dät ienstrieken mäd Holttaar, dät ganse Skip. Un dan wuud et tou Woater lät. Dan waas de Hauptoarbaid deran däin.

Un dan koom die Sailmoaker un die noom Mäite un die moakede do Saile. Dät kuuden do hier nit. Maast fon t Wäästerfeen koom die Sailmaaker un die died dät Skip fluks mäd de Saile besloon dan.

• Ne Twäärshällenge
• 
• 
• 
• 

Oolde Oarbaidsgonge

Skip ap ne Loangshällenge.
Woudelieste: Bäätersteewen m., Boudem m., Boudwand m., Brääd n., Hälmholt n., Kajüte f., Kiel m., Kielholt n., Kolswien n., Kooker m., Kruumholte pl., Luuke f., Luukendäkkele pl., Luukentännenge f., Plonke f., Post m., Ruur n., Ruurstok m., Slip m., Stäiwenge f.. Steewen m., Wonnerge f.

Heewelje

In n Winter dieden se dät Holtsoagjen sälwen. Aal mäd de Hounde un dan sun groote Soage. Dan koomen do tjukke Boomstamme. Mäd de Heewe wuuden do anlichted un deer koom n tjukke Stutte unner. Ju Heewe dät wieren two kruume Plonken. Un deer waas aal tjoon Säntimeeter uutnonner n Lok truch boord, immer bitje haager, bit buppen wai. Un deer koom hier n Stütte unner un deer n Fout unner, dan stuud ju Heewe ap e Gruund, uur dän tjukke Boomstam. Deer koom n Kätte uumetou un dan koom deer iersenen Swängel. Die waas sun bitje in dät Holt, bee Sieden. Un die kuud me eenfach hoochtraale. Dan wuud die Bolte een Lok haager stat. dan wuude er deel drukt, dan koom bääte die Äkke ju hooch. Un dan wuud die Bolt wier haager stoald. Un so wuud die Stuk foar Stuk hooch heeweld, die Boom, bit dät ap aan Meeter soogentich waas.

Strieke luuke

Un dan wuud die Soagebuk der unner stoald. Dät waas n fjauerbeenigen Buk un dan tjuk uut eeken Holt. Ju uur Eende dan je genau so hooch mäd de Heewe un deerbie dan je aape. Die Bast waas der foartied al ou moaked un dan wuud die mäd de Krabpaster (dt. Reisszirkel) in Strieke rieten. Die Krabpaster is sun Ding mäd twäin Punkte. Die kon me wied moakje un ääng moakje un die is gans skäärp. Un die wuud so uur n Boomstam uurleeken, fon foaren bit bääten, so tjuk as dät Brääd wäide skuul. Un deer wuud ätter soaged. Die Striek die der buppe ap loangs waas, do Strieke, deer wuuden fluks alle Breede ap eenmoal uurleeken. Die buppe stuude, die moast ju Fierenge moakje. Deer koom n Malle an loangs. Dät waas sun breed Stuk häd Holt, so fon säks-soogen Meeter Loangte un twäin-träi Säntimeeter tjuk. Un die wuud deerap laid un deer wuud mäd dän Krabpaster an loangs rieten.

Dan wuuden do so gans so uurleeken, uur die ganse Boom. Un do bleeuwen deer aape, do Rillen, do wuuden deer gjucht ounkratsed, so. Do sunt je gans skäärp fääre. Ju Malle wuud immer wier bruukt. Aan Striek wuud bloot een moal moaked un dan wuud die Krabpaster je ienstoald. Nu wan dät fjauer Säntimeeter tjuk weese skäl, dan wäd uungefeer fieuw snieden [soaged], oawers dan wuuden do noch skoawed.

dät Soagjen

Un dan wuud soaged. Dan aan Mon die stuud unner un die uur Uur stuud buppe. Die buppe stuude, die hoalde bloot de Soage hooch un laitede, dät ju genau ap Striek loangs geen. Un die unner die moaste luuke, die lääwerde Kraft. Die moaste Kraft hääbe. Deer wuuden moonige Boome truchsoaged in n Winter. Deer stuuden se ganse Winter an t Soagjen.

Bie Winterdai dan moast min Foar wät toufertjoonje un dan geen hie maastens deer ätter Ooldebrääch. Deer hied Putje Luks sun litje Skipshällenge. Un dan in n Winter dan soageden do do tjukke Boome. Do koomen ap hooge Bukke. Do wieren wül twäin Meeter hooch. Un dan hieden do Soagen fon wül n träi Meeter loang. Un dan stuud min Foar buppe ap de Boome un Putje Luks, die siet unner. Die waas man sun litjen Käärel, hied kuute Beene. Un dan soageden do do Boome truch, fon unnern ätter buppen in Poste. Un dan bie Suumerdai wuuden deer do litje Mutten - do Skiepe - fon moaked.

Un dät waas so interesant. Iek moast deer immer wai un moast deer dan us Foar Ieten wai brange. Un min Foar, die kuud so goud sjunge: di Gesang, die kuud iek hier bie t Huus heere. Un dät is wül sun Kilomeeter bolde deer ätter de Ooldebrääch wai an de Äi. Un dan bie Suumerdai, dan kuud hie ätter ju Hällenge je nìt wai gunge. Dan moast hie mäd de Saise sin Gäärs mjoo. Iek mout noch der bie kweede, dät hie je bie Winterdai bloot aan Maak deeges fertjoonde bie Putje Luks foar dät Soagjen.

dät Beegjen

Dät ju Foarm deeran kuumen diede, moast dät Holt beeged wäide foar Steewen un foar Häk. Dät wuud je mäd Fjuur moaked. Deer waas ne iersene Stange uurhäär, ju der an bee Sieden in e Gruund stuude. Dan koomen do Plonken deerap un dan koom deer n tjukken Steen ap un dan wuud dät heet moaked un dan roat et sik. Un dan hieden jo Malle - genau as de Kruumenge weese moaste - un do heelten se dan immer der an. Un wan et sien Kruumegaid hiede, wuud dät mäd Woater gjucht wäit moaked, alleweegense. Un dan bleeuw dät so stounden; dät Fjuur koom der unner wäch. Un dan sunt deer twäin Stokke un deer waas sun iersen Stuk uurhäär un deer liegen se do flak sniedene Plonken uur un dan wuuden do beeged uur n Fjuur. Un deer koomen wäite Säkke ap.

dät Timmerjen

Un do wuuden uk nit spiekerd, do Breede deerap, man do wuuden aal ferbolted. Sukke loange iersene Bolten wieren dät, sun 10 cm loang. Do koomen deer twäärs truch boord, as dät Bolten waas. Un dan wuuden do deeroun hauen un ap bee Eende fertimmerd. Also do wuuden ap Eende plat hauen, dät jo der nit uut kuuden. Dät wuud aal ferbolted, nit spiekerd. Deer koom naan Spieker oun, buute in do Apbauten, ju litje Kajüüte un Wierk un do Skipsluuken, dät wuud je mäd Spiekere moaked. Oawers dät tjukke Holt un die tjukke Stäit un alles deroun - do Kruumholte - dät wuud aal ferbolted.

Ap Eende siet n Steewen, Foarndersteewen un Bäätersteewen. Un dan die Foutskiel, dät Kielholt, deer wuuden jo gjucht oun feronkerd. Die Steewen, dät waas je sun ouskrääged Stuk, so 30 cm loang un 6 bit 7 cm tjuk, wier do Soageplonken an koomen. Do wieren bääte un foare. Fon unnern ätter buppen wieren se dan sun poor Meeter loang. Die Steewen wuud je ienlät in dän Kiel. Die Kiel die waas je wul säkstien-soogentien Säntimeeter breed un dan so 10 cm tjuk.

Do Strukeljer Hälgen

Dät lääste Mutskip fon ju Hällenge fon Conrad Schulte, Uutände, 1926

In Strukelje, Baalenje un Uutände wieren do Hälgen foulgendermäiten ferdeeld. Ju eerste Hällenge waas fluks in Strukelje bie Ooldebräächspaad, ju Brääch uur de Seelter Äi. Deer hieden Pultjens af Pootjens hiere Hällenge. Do skrieuwe sik Geesen, woonje oaber ätters in Roomelse.

Dan koom Louts (Jansen) sien Hällenge un do hääbe loange Jiere baud, noch bit 1920 hääruum. Oaber do hääbe dät uk touroat, hääbe bloot ap Buuräi sik gjucht.

Dan in Strukelje wier nu ju Sträitenbrääch is, midde in t Täärp, deer waas links deerieuwenske Poolkol sien Hällenge. Uum 1920, 1910 sunt do uutskat.

Dan koom, wier die Uutändjer Kanoal in e Äi gungt, Twäis Siks (Schulte) hiere Hällenge. Die lääsde Oainer wier Conrad Schulte. Do hääbe hiere Hällenge noch bit sowät uum 1940 in Bedrieuw hääwed.

Un deer stuuf ieuwenske waas uk noch ne Hällenge un dät waas fon Lout sien Wänte fon Baalenje, Lout sin Jan (Johann Jansen).

Un dan n Stukje de Äi häärunner in e Äkke in Baalenje, wier ju Sträite ätter Elisabethfeen un Bäärsel gungt, deer hieden Lassen hiere Hällenge. Do hääbe de Hällenge al uum 1910 aproat.

Un dan koom Dumains Hällenge. Ju liech in Uutände an de Häddenkebucht an e Äi. Oaber do hääbe sik fröier moal uurdäin un do hääbe se him tou n Konkurs drieuwen. Jo hääbe ju Fersicherenge wäil nit goud genouch häiwed.
Die baude wuddelke Träimäst-Skuunere in 1870-‘90, do Jiere. Dät wieren gjucht faine groote Sailskiepe. Oaber do Mäste kuuden je nit laid wäide, so as bie do Tjalken un Wierk. Wan do unner ne Brääch truch wüülen ju der nit hoochleeken wäide kuude, dan kuuden jo de Mäst klappe. Dät kuud nu de Träimäst-Skuuner nit. Do wuuden hier baud un dan broachten se do ätter Lier un in Lier bääte do Slüüse so tou kweeden, dät se goud buute wieren. Deer wuuden do Mäste apsät un do Saile anmoaked un Wierk. Kiek, so hääbe se hier fröier in Strukelje baud.

Do Hälgen liegen aal deer, wier ju Äi n Bucht moakede. Deertruch kuuden jo as Loangshälgen baud wäide, wät eenfacher is bie dät tou Woater läiten. Do Feentjer moasten sik an do Kanoale maast mäd Twäärshälgen behälpe.

Sjuch uk

• Heewe
• Honnel un Skipfoart in Seelterlound

Ferbiendenge

 Commons: Hällenge – Mediendoatäie

• Conrad Schultes Hällenge in dän GA E-paper ap Siede 24 (24.6.2010)

Wällen, Anmäärkengen un Ätterwiesengen

Wällen, Anmäärkengen un Ätterwiesengen: