Stellingwerf

Dät Stellingwerfske is Nuumer 12 ap disse Koarte fon do holloundske Dialekte. Do uur Noomen kon me fiende truch dän Muuswieser uur ju fergratterde Koarte tou bewäägjen.

Stellingwerf (stell. Stellingwarf, uk oafte ountjut as do Stellingwerve, in dät Oold-Groningiske: Stallinghe) is n Niederloundsk Gestrich in dät Suudaaste fon Wäästfräislound (suudelk fon dän litje Flus dän Kuunder).

Ferwaltengsmäitich uumfoatet dät do Meenten Eaststellingwerf un Weststellingwerf (uk wäil Stellingwerf-Aasteende un Stellingwerf-Wäästeende) in Wäästfräislound, Steenwiekerlound in Overijssel un die grootste Deel fon Westerveld in Drenthe. Deeruum dät die “Kop” fon Overijssel, ju Meente Steenwiekerlound, un n Deel fon ju Drentske Meente Westerveld dätsälge Dialekt un jusälge Kultuur hääbe, wäd die Noome Stellingwerf bietiede uk bruukt foar dät ganse Sproake- un Kultuurgestrich. Dissen Artikkel behonnelt, foarallen foar ju ferwaltengsmäitige un geskichtelke Loage, bloot Wääststellingwerf un Aaststellingwerf in ju Provinz Fräislound.

Loundskup

Loundskuppelk bildet dät mäd n Antaal uumelääsende Gestriche do Fräiske Woolde. In dät Skeedgestrich fon Drenthe un Wäästfräislound lait dät Nationoal Park Drents-Friese Woold. In Noud-Overijssel lait dät Nationoal Park De Weerribben un do Meere uum Gieteren (Giethoorn) tou.

In n kuuts (2006) moakede Unnersäikenge wiesde sik, dät do fluchste Gestriche fon aal tjo Provinze Fräislound, Drenthe un Overijssel in Stellingwerf lääse.

In dät Noude lapt die Kuunder (ap Wäästfräisk Tsjonger), truch de Midde fon Stellingwarf lapt ju Lende.

Geskichte

Wier do Stellingwerver uursproangelk häärkuumen dwo, is nit gans sicher. Dät rakt ne Soage, dät do uum 840 tou foar aan fon do Bäidenssuune fon Korl dän Groote ätter dit Gestrich fluchted sunt, ainewaine uut dät Suude fon Hannover in Düütsklound häar.

Die Noome Stellingwarf wuud toueerst 1309 ärwäänd. Warf hat: Steede wier Gjucht spreeken wäd. Un Stelling hat: Ferwalter. Stellingwerf wuud ferwalted fon träi Stellinge, do der jierelk köärd wuuden.

Fon 1309 bit 1504 waas Stellingwerf eegentelk juust as Seelterlound ne uunouhongige Buurerepublik, ju Vri'je Naosie der Stellingwarven. Deerfoar heerde dät tou Drenthe un Overijssel (Oversticht) un deertruch unner dän Biskop fon Utrecht, mäd dän jo räägelmäitich in n Kriech wieren. Mäd Hälpe fon do Fräisen kuud die grootste Deel sik fon dät Juk fon dän Biskop befräie, toun Biespil truch dän Slacht bie Ane in dät Jier 1227. Deerätter häd Utrecht wäil fersoacht do Stellingwerver wier unner tou kriegen, man gans goud is dät nit glukked. In dät Jier 1309 fernäile do Stellingwerver dät Kastäil fon dän Biskop in Vollenhove un die rakt dat deermäd maast tou.

Dät Stellingwerver Loundgjucht is in dät 15. Jierhunnert apskrieuwen wuuden un ärskeen in dät Jier 1480. In dät Loundjucht stounde (juust as in dät Seelter Loundgjucht) oolde Gjuchtsräägele; dät is uut dät Latienske ätter dät Niederloundske uursät wuuden. Dät Loundgjucht is n Bewies foar ju Fräiske Fraiegaid in do Stellingwerve, ätter dät do Ljuude in do Stellingwerve sik fräi moaked hieden fon dän Biskop. In dät Freeska Landriucht (1480 as drukd Bouk publizierd) stoant Stellingwerf in dät Traktoat fon do Soogen Seelounde bie dät fjoode Seelound naamd (as Seelterlound bie dat soogende).

In dät Jier 1504 wuud dät Stellingwerf ärooberd fon dät Härtsoch fon Saksen un foarmelk iendeeld bie (Wääst)Fräislound. Die Härtsoch roat dät aal 1515 uur an Korl V. In dät Jier 1517 wuude Stellingwarf apkleeuwd in two Grietenäie (Meenten): Stellingwerf-Aasteende un Stellingwerf-Wäästeende. In dän twäide Haaldeel fon dät 19. Jierhunnert is die grootste Deel fon do Foane ougreeuwen wuuden. Siet dät Eende fon dät 20. Jierhunnert wäd wier toacht uur dät Touhoopeföigjen fon do bee Meenten.

Befoulkenge

In Wääststellingwerf un Aaststellingwerf touhoope woonje 52.050 Ljuude (1, Januoar 2010).

Wichtichste Täärpe

Do grootste Täärpe in Stellingwerf mäd uur 1.000 Ienwoonere je Woongebiet ap n 1. Januoar 2008 sunt:

Stellingwerfsken Noome	Niederloundsken Noome	Wäästfräisken Noome	Antaal
Wolvege	Wolvega	Wolvegea	12.419
Oosterwoolde	Oosterwolde	Easterwâld	9.836
Appelsche	Appelscha	Appelskea	4.953
Noordwoolde	Noordwolde	Noardwâlde	3.789
Haulerwiek	Haulerwijk	Haulerwyk	3.309
Berkoop	Oldeberkoop	Aldeberkeap	1.550
Donkerbroek	Donkerbroek	Donkerbroek	1.876
Steggerde	Steggerda	Steggerda	1.111
Hooltpae	Oldeholtpade	Aldeholtpea	1.072
Makkinge	Makkinga	Makkingea	1.036

Wälle: CBS

Sproake

Dät Gestrich unnerskat sik fon Fräislound deertruch, dät deer fon oolds häär neen Fräisk boald wuude, man dät läichsaksiske Dialekt Stellingwerfsk. (Wo oold die Unnerskeed is, kon me sjo an dän Dubbelnoome Kuunder/Tsjonger, fergliek uk bie Tjootern). Uk do Dialekte fon (dät Noude fon) dän Kop fon Overijssel un don n Paat fon wäästelk Drenthe (ju Meente Westerveld un deer uumetou) wäide sproakkundich tou dät Stellingwerfske reekend. Dät besunnere fon dät Stellingwerfske is die Gebruuk fon dän ae-Kloang (as Seeltersk ää): dät holloundske “Water” is ap Stellingwerfsk “Waeter” (Et waeter klaetert in de glaezen.). Wofuul Stellingwerfsk noch boald wäd, is nit genau bekoand. Buute an dät Holloundske moaste dät Dialekt uk an dät Wäästfräiske Gebiet outreede; foarallen Aaststellingwerf is siet dät njuugentiende Jierhunnert stäärk Fräisk wuuden, foarallen deertruch dät sik deer fuul Wäästfräisen as Eedgreeuwere deelsätten un hongjen bleeuwen.

Wällen, Anmäärkengen un Ätterwiesengen

Wällen, Anmäärkengen un Ätterwiesengen: