Gregorioansken Kalänner
Die Gregorioanske Kalänner, däälich uus maastbruukten Kalänner, is ne ferbeeterde Ouwonnelenge fon dän Julioansken Kalänner, ju in't Jier 1582 truch Poabst Gregor XIII. ounoardend wuude. Uurloang häd hie ap ju grootste Betjuudenge fon aal do Kalänner-Systeme roaked.
Ju Kalännerreform in 1582
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Ju Kalännerreform waas wichtich, uumdät die julioanske Kalänner apgruunde fon ju läppere Skalt-Räägelenge fon Tied tou Tied moor un moor ouweek fon do astronomiske Geböärnisse, ätter do sik n Kalänner gjuchte skäl.
Die Kalänner skuul wier duurhoaft in't Lood weese, uurspröängelk wuude deer uur ättertoacht, dät hie sik ferhoolde skuul as in't Jier 46 f. Kr. oun tou paasjen, do begon dät Foarjier ap n 23. Meerte.
In ju toulääst uumesätte Foatenge skuul die Kalänner sik äänelk ferhoolde as in dät Jier 325, uumdät domoals ap't Konzil fon Nicäa (325) ju Bereekenge fon't Paaske-Doatum ferienbeerd wuude. Die Begin fon dät Foarjier liech in 325 al ap dän 21. Meerte.
In dän Oktober 1582 wuuden tjoon Deege wächlät, uum wier ap dän wonskeden Stound tou kuumen un Kalänner-Korrektuuren uumesät, uum uurloang ap dän Stound tou blieuwen. Uumdät die Sundai oaber foar dän kristelke Gloowe wichtich is, wuude ju Tällenge fon do Wiekendeege nit unnerbreeken.
Ju Sunnen-Gliekenge
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]In dän julioansken Kalänner wuude deer mäd reekend, dät dät Sunnenjier 365,25 Deege duurt, deeruut foulget, dät me aan Skaltdai in fjauer Jiere bruukt. Ju Toal, deer ju Reekenge fon uutgungt, is oaber nit besunners niep. Die gregorioanske Kalänner reekent nieper mäd 365,2425 Jiere. Dät wuude so uumesät, dät maasttieds dät Sätgjucht fon een Skaltjier in fjauer Jiere fääre jält, man nit, wan ju Jierstoal sik sunner Räst truch hunnert un deertou oaber nit truch fjauerhunnert deele lät.
Somäd wieren do Jiere 1700, 1800 un 1900 ätter dän gregorioansken Kalänner neen Skaltjiere, do Jiere 1600 un 2000 wieren wäkke.
Uumdät dät oaber noch 117 Jiere duurde, bit ätter dän Ploan in 1700 dät näie Sätgjucht ounwoand wuude, slingert die Begin fon dät Foarjier twiske dän 19. un dän 21. Meerte un lait in n Truchsleek also ap dän 20. Meerte. Dät is aan Dai eerder, as me dät hääbe wüül, man touminst däd sik dät nit moor uurloang ferskuuwe.
Ju Moune-Gliekenge
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Tou ju Bestimmenge fon dät Paaske-Doatum wäd die Moune-Sirkel bruukt, ätter dän do Mounephasen ätter 19 Jiere aaltied wier ap dän sälgen Dai faale. Deertruch wuuden litje Failere moaked, uumdät die Sirkel nit heel niep is. Uum dän Gregorioansken Kalänner beeter mäd do Mounephasen outoustämmen, wuude fäästlaid, dät die Dai fon ju Foarjiers-Fulmoune insen in 312,5 Jiere uum aan Dai foarlaid wäide mout.