6. Januoar

Die säkste Januoar is die säkste Dai fon dän gregorioansken Kalänner, deer blieuwe also noch 359 (in Skaltjiere 360) Deege bit tou dät Eende fon't Jier tou. Ap dän säksten Januoar wäd die Träi-Köänje-Dai fierd, uk bekoand as "Epiphanias" of "Ferskienenge fon dän Heere".

Foarfaale[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]

168: Mäd een Ansproake an do Prätorioanere begint die roomske Kaiser Marcus Aurelius dän roomsken Fäildtoach in dän Eersten Markomannenkriech.
754: In Ponthion smit sik Poabst Stephan II. dän Frankenköönich Pippin III. tou Fäite un bidded uum Hälpe juun do Langobarden unner Aistulf.

1066: Harald II. sien Krounenge as Köönich fon Änglound.
1099: In Aachen wäd Hinnerk V. fon dän Kölner Äärtsbiskop Hermann III. fon Hochstaden as düütsken Köönich kround.
1205: Die Staufer Philipp fon Swoaben, die sik in dän Thronstried uum ju düütske Köönichkroune juun dän Wälfe Otto fon Bruunswiek befindt, wäd ap't näie toun düütsken Köönich kround - dütmoal in Aachen fon dän Kölner Äärtsbiskop Adolf fon Altena
1266: Koarl I. fon Anjou wäd in Room fon fieuw Kardinoale toun Köönich fon Sizilien un toun Füürst fon Tarent krount. Ju Krounenge skjucht mäd Ferlof fon Poabst Clemens IV., man die kumt apgruunde fon dän Stried binne dän roomske Oadel foar aal ju Tied fon sien Pontifikoat nit ätter Room wai.
1311: Die roomsk-düütske Köönich Hinnerk VII. wäd in Mailound uk foar n Köönich fon Italien kround. Hierbie wäd ju sonaamde Iersene Kroune iensät, ju ap do Langobarden touräächgunge skäl.

1355: Die roomsk-düütske Köönich Koarl IV. wäd in Mailound mäd ju Iersene Kroune kround.
1449: In Mystras ap dän Peloponnes wäd Konstantin XI. foar'n byzantiensken Kaiser kround.
1453 Dät Privilegium Maius, dät die Habsburger Hertsoch Rudolf IV. in 1359 falsked hiede, wäd truch dän Habsburger Kaiser Freerk III. wäd Aastriek een Äärtshertsochdum un deermäd praktisk een Kuurfüürstendum gliekstoald.
1537: Alessandro de’ Medici wäd in Florenz Offer fon aan Moort-Ounsleek truch Lorenzino de’ Medici, die tou sien oaine wiedloftige Sibskup heert.
1540: Die Ängelske Köönich Hinnerk VIII. hilket sien fjoode Wieuwmoanske, ju Düütske Anna von Kleve. Ju Ächte wäd leeter in't sälge Jier annullierd.
1579: Do kathoolske suudelke Provinsen fon do Spoanske Niederlounde sluute sik tou ju Union fon Arras touhoope un bekanne sik uutdrukkelk tou dät kathoolske Spanien unner Philipp II..

1612: Axel Oxenstierna wäd in Sweeden tou'n Riekskansler benaamd. Hie blift 42 Jiere loang, bit tou sin Dood, ap düt Boantje. Hie modernisierd in düsse Tied ju Administratsjoon un häd baldoarigen binne- un buutepolitisken Ienfloud.
1643: Die niederloundske Seefoarder Abel Tasman rakt do näi fuunene Träi-Köänje-Ailounde hieren Noome.
1781: In Saint Helier kumt dät tou ju Slacht fon Jersey, die bit nu tou lääste Fersäik fon do Frantsoosen, dät britiske Kanoal-Ailound Jersey ientouniemen.
1810: In dän Ferdraach fon Paris be'eendje Frankriek un Sweeden hieren Kriechstoustound in do Koalitsjoonskriege. Sweeden kricht Sweedisk-Pommern un dät Ailound Rügen, man deerfoar mout sik dät oun ju Kontinentoalspeere juun do Briten bedeeligje.
1842: Ätter ju britiske Kapitulatsjoon in dän Eersten Ängelsk-Afghanisken Kriech luuke sik do uurlieuwende britiske Troppen uut Afghanistan ätter dän Chaiber-Pass tourääch.
1848: In dän Wädloop juun een frantsöösk Expeditsjoonskorps nimt Spanien do uunbewoonde Islas Chafarinas ien, dät is n Koppel fon Ailounde foar ju marokkoanske Kuste un heert däälich tou do spoanske Plazas de soberanía.
1866: In Stuttgart kumt dät tou dät eerste Träi-Köänje-Träffen uut Lounds-Fertreedere fon ju näi gruundede Demokroatiske Foulkspaatäi.
1912: New Mexico, toufoarne dät New-Mexico-Territorium, wäd as 47. Buundesstoat in do Fereende Stoaten fon Amerikoa apnuumen.
1929: Dät Köönichriek fon do Serben, Kroaten un Slowenen" wäd uumebenaamt in "Köönichriek Jugoslawien". Köönich Alexander I. sät ju Ferfoatenge buute Krit, äntlät dät Parlemänt un gjucht een Köönichsdiktoatuur ap.
1941: In sien Rääde tou ju Loage fon ju Nasjoon foar dän US-Kongress foarmuliert US-Präsident Franklin D. Roosevelt "do fjauer Fräiegaiden".
1978: In Frankriek äntstoant ju Doatenskuts-Behöörde Commission Nationale de l’Informatique et des Libertés.

1978: Een Soandskup fon dän US-Kongress unner Buuteminister Cyrus Vance uurrakt in een fierdelke Zeremonie in't ungariske Parlemänt ju Stephanskroune, ju sänt 1953 in Fort Knox leegerde, tourääch "oun dät ungariske Foulk".
1986: Unner een näie Ferfoatenge wäd Samuel K. Doe, die sik al in 1980 oun'e Moacht putsked häd, as Stoatspräsident un Regierengsboas fon Liberia fereediged.
1991: Jorge Antonio Serrano Elias wint in dän twäiden Woalgong ju Woal foar'n Stoatspräsident fon Guatemala. Hie is dät eerste protestantiske Stoatsupperhaud fon aan latien-Amerikoansken Stoat.
1992: Die georgiske Stoatspräsident Swiad Gamsachurdia wäd fon Deele fon ju Nasjonoalgarde un paramilitäriske Koppele unner Tengis Kitowani un Dschaba Iosseliani deelsmieten. Eduard Schewardnadse wäd in Foulge as Foarsitter fon dän Georgisken Stoatsroat in't Lound hoald.
2012: Ju saarloundske Ministerpräsidentin Annegret Kramp-Karrenbauer be'eendet ju eerste Koalitsjoon uut ju CDU, ju FDP un do Gräine ap Loundes-Ieuwene. Ap dän 25. Meerte rakt dät ju Näiwoal in't Saarlound.
2021: In Hongkong wäide moor as füüftich pro-demokroatiske Aktivisten fäästnuumen.
2021: Duusende Ounhongere fon dän ouwäälden US-Präsidänt Donald Trump fersäike ätter sien Rääde, truch aan Stoarm ap dät US-Kapitol (Besättenge fon dät Parlemänts-Huus), ju amtelke Fääststaalenge fon dät, wät bie ju Präsidäntskupsköär fon dän 3. November 2020 uutkeemen is, mäd Gewalt tou ferhinnerjen.

Tou Waareld keemen[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]

1256: Gertrud fon Helfta, Zisterzienser-Nunne in't Klaaster Helfta bie Eisleben, in ju kathoolske Säärke as Hillige fereerd.

1412: Jeanne d’Arc, frantsööske Nasjonoal-Häldinne un Hillige fon ju kathoolske un ju anglikoanske Säärke
1486: Martin Agricola, düütsken Musik-Theoretiker un Komponist
1493: Valentin Curtius, Theologe, Reformator
1509: Melchior Cano, spoansken Dominikoaner un Theologe
1533: Timotheus Kirchner, luthersken Theologe, Professor fon ju Theologie
1534: Balthasar Sartorius, düütsken luthersken Theologe
1607: Konrad Barthels, düütsken luthersken Theologe.
1617: Christoffer von Gabel, Koopmon un Steedhoolder fon Köönich Frederik III. fon Dänemark.
1655: Eleonore Magdalene von Pfalz-Neuburg, Palts-Groafinne fon Neuburg un Wieuwmoanske fon dän Kaiser Leopold I. fon't Hillige Roomske Riek.
1699: Philipp Friedrich Hiller, düütsken Pestoor un Dichter fon Säärkenläidere
1702: Johann Adam von Ickstatt, Direktor fon ju Universität Ingolstadt
1722: Andrea Gioannetti, Kardinoal fon ju kathoolske Säärke un Äärts-Biskop fon Bologna
1745: Jacques Étienne Montgolfier, frantsöösken Mee-Ärfiender fon dän Heetluft-Ballon
1759: Wilhelm Ludwig Steinbrenner, düütsken Theologe
1761: Kaspar Maria von Sternberg, böömsken Theologe, Politiker, Skrieuwer un Wietenskupper, Gruunder fon dät Nasjonoal-Museum in Prag
1773: Bonifaz Kaspar von Urban, Äärts-Biskop fon Bamberg
1781: Gottlieb Mohnike, düütsken Uursätter, Theologe un Philologe
1783: Giuseppe Ugolini, Kardinoal fon ju roomsk-kathoolske Säärke
1783: Philaret Drosdow, rusken Metropolit

1798: Melchior von Diepenbrock, Kardinoal un Füürstbiskop fon Breslau
1804: Anna Plochl, aastriekiske Groafinne fon Meran
1812: Melchora Aquino, philippiniske Revolutsjoonäärinne
1813: Paulus Melchers, Äärts-Biskop fon Köln, Biskop fon Ossenbrääch un Kardinoal
1815: Karl August Schapper, evangeelsken Theologe un Präätenerseminoar-Direktor
1822: Heinrich Schliemann, Koopmon, die as Pionier in ju Fäild-Archäologie bekoand wuden is, uumdät hie do Räste fon Troja fuunen häd.
1832: Lodovico Jacobini, Kardinoal un Stoatssekretär bie dän Poabst
1835: Martin Kähler, düütsken protestantisken Theologe
1839: Basilio Haggiar, syrisken Äärts-Biskop
1846: Henriette Hertz, düütske Mäzeninne un Kunstsamlerske
1847: Franz Dibelius, düütsken evangeelsken Theologe

1848: Christo Botew, bulgarisken Dichter un Fräiegaidsstrieder
1859: Alfred Baudrillart, Kardinoal fon ju roomsk-kathoolske Säärke
1862: August Oetker, düütsken Industriellen
1863: Adolf Paul, düütsk-sweedisk-finnisken Skrieuwer
1864: Joseph-Daniel Dussault, kanadisken Oargelist un Musik-Pädagoge
1873: Karl Straube, düütsken Oargelist
1875: Walther Schücking, düütsken Politiker un Foulkegjuchtler
1878: Adeline Genée, deenske Ballett-Donserske
1882: Fan Noli, albanisken Biskop un Politiker
1886: Klara Caro, düütske Striederske foar do Gjuchte fon Wieuwljuude
1888: Jane Anderson, US-amerikoanske Journalistinne, Skrieuwerske un Radio-Propagandistinne foar Nazi-Düütsklound.
1897: Ferenc Szálasi, ungarisken Offizier un Politiker, Kriechsferbreeker

1899: Sophie-Carmen Eckhardt-Gramatté, ruske Komponistinne
1903: Walter Nigg, Swaitser Theologe
1905: Otto Kuss, düütsken kathoolsken Theologe
1906: Franziska Kessel, düütske Politikerske (KPD) un Wierstoundsstriederske juun dän Nasjonoalsosjoalismus.
1907: Helen Kleeb, US-amerikoanske Skauspielerske
1909: Sugimura Haruko, japoanske Skauspielerske
1912: Marieluise Claudius, düütske Skauspielerske
1912: Jacques Ellul, frantsöösken Sosjologe un Theologe
1912: Pawoł Nowotny, sorbisken Literatuurhistoriker un Foulkskundler
1913: Edward Gierek, poolsken Politiker un Paatäi-Boas fon ju PZPR
1913: Loretta Young, US-amerikoanske Skauspielerske
1915: Ibolya Csák, ungariske Sportlerske (Licht-Athletik)
1917: Maeve Brennan, irisk-amerikoanske Skrieuwerske
1918: Eugen Biser, düütsken kathoolsken Theologe un Religions-Philosoph
1920: John Maynard Smith, britisken Genetiker un Evolutsjoons-Biologe
1924: Katy Jurado, mexikoanske Skauspielerske

1925: Kim Dae-jung, suud-koreoansken Politiker
1928: Capucine, frantsööske Film-Skauspielerske
1928: Astrid Gehlhoff-Claes, düütske Skrieuwerske un Uursätterske
1931: E. L. Doctorow, amerikoansken Skrieuwer
1931: Lucienne L’Heureux-Arel, kanadiske Oargelspielerske un Musik-Pädagoginne
1932: José Saraiva Martins, Kardinoal fon ju roomsk-kathoolske Säärke
1934: Sylvia Syms, britiske Skauspielerske
1936: Darlene Hard, US-amerikoanske Tennis-Spielerske
1936: Julio María Sanguinetti, Journalist un Stoatspräsident fon Uruguay
1937: Doris Troy, US-amerikoanske Soul-Sjungerske
1938: Renate Meyer, düütske Sportlerske (Licht-Athletik)
1939: Murray Rose, austroalsken Swimmer, Olympia-Winner
1941: Tamara Lund, finniske Opern-Sjungerske un Skauspielerske
1944: Olga Georges-Picot, frantsööske Skauspielerske
1945: Anja Meulenbelt, niederloundske Politikerske

1945: Margrete Auken, deenske lutherske Theologinne un Politikerske
1947: Andréa Ferréol, frantsööske Skauspielerske
1947: Sandy Denny, britiske Sjungerske
1949: Christine Dacremont, frantsööske Motor-Sportlerske
1950: Constanze Engelbrecht, düütske Skauspielerske
1954: Martin Hein, düütsken evangeelsken Theologe un Biskop
1955: Annette Fugmann-Heesing, düütske Politikerske (SPD)
1959: Fuyumi Sōryō, japoanske Manga-Teeknerske
1959: April Hailer, düütske Skauspielerske
1960: Ulrike Mai, düütske Skauspielerske
1964: Henry Maske, düütsken Bokser
1965: Christine Wachtel, düütkse Sportlerske (Licht-Athletik), Olympia-Medaillen-Winnerske
1968: Madeleine Wehle, düütske Wiedkieker-Moderatoorinne
1969: Norman Reedus, US-amerikoansken Skauspieler
1969: Sonia Farke, düütske Skauspielerske
1972: Katja Losch, düütske Journalistinne un Wiedkieker-Moderatoorinne

1976: Judith Rakers, düütske Journalistinne un Wiedkieker-Moderatoorinne
1977: Esther Zimmering, düütske Skauspielerske
1977: Maria Chudnovsky, israeliske Mathematikerske
1979: Souad Aït Salem, algeeriske Loangsträkken-Looperske
1981: Rinko Kikuchi, japoanske Skauspielerske
1981: Jérémie Renier, belgisken Skauspieler
1982: Gilbert Arenas, US-amerikoansken Basketbaalspieler
1986: Christina Arend, düütske Foutbaal-Spielerske
1987: Muna Jabir Adam, sudoaneeske Hurden-Looperske
1990: Marlene Zapf, düütkse Hondbaal-Spielerske

Stuurwen[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]

768: Abo fon Tiflis, kristelken Märtyrer un Skuts-Patroon fon ju georgiske Haudstääd Tiflis
1088: Berengar fon Tours, Dialektiker fon ju Foar-Scholastik
1112: Eberhard I. von Hildrizhausen, Füürstbiskop fon Eichstätt
1153: Makarius, Benediktiner un eersten Abt fon dät Skotten-Klaaster St. Jookub in Würzburg
1275: Raimund fon Penyafort, Dominikoaner un Kanoniker in Spoanien
1398: Ruprecht II. (Palts), Kuurfüürst fon ju Palts
1481: Akhmat Khan, Khan fon ju Gouldene Horde
1525: Amalie von der Pfalz, Palts-Groafinne fon Simmern un Hertsoginne fon Pommern
1536: Baldassare Peruzzi, italieensken Architekt un Moaler

1537: Alessandro de’ Medici, Härtsoch in Florenz.
1695 (Doatum ätter dän gregorioansken Kalänner): Christian Albrecht, Füürstbiskop fon Lübeck juust so as Härtsoch fon Släswiek-Holsten-Gottorp
1699: Samuel Andreae, düütsken Theologe
1827: Charlotte von Stein, Fjuundinne fon Schiller un Goethe
1781: Johann Gottlob Werner, düütsken evangelisken Theologe
1788: Johann Ulrich Sponsel, düütsken evangelisken Theologe
1789: Friedrich Wilhelm von Westphalen, Füürstbiskop fon Hildesheem un fon Paderborn
1807: Ahasverus van den Berg, niederloundsken reformierden Theologe un Dichter
1829: Josef Dobrovský, tschechisken Philologe un Slawist
1840: Fanny Burney, ängelske Skrieuwerske
1852: Louis Braille, Ärfiender fon ju bit däälich maast-bruukte Blienden-Skrift (ju Braille-Skrift)
1857: Albert Schwegler, düütsken Theologe, Philosoph un Historiker
1860: William Martin Leake, ängelsken Armee-Offisier un Archäologe

1884: Gregor Mendel, aastriekisken Augustiner-Mönk, Abt, Pestoor un bekoanden Genetiker (Äntdäkker fon do "Mendelske Sätgjuchte")
1906: Gabrielle Krauss, aastriekiske Opernsjungerske
1913: Dominikus Willi, Abt fon Marienstatt un Biskop fon't Bistum Limburg
1919: Walther Paucker, düütsk-baltisken evangelisken Pestoor un Märtyrer
1919: Theodore Roosevelt, US-amerikoansken Politiker, 26. Präsident fon do USA un Dreeger fon den Nobelpries foar Free
1942: Tina Modotti, italieenske Fotogroafinne un Skauspielerske
1951: Wilhelm Sollmann, düütsken Journalist un Politiker
1954: Gertrud Eysoldt, düütske Skauspielerske un Regisseurinne
1961: Regina Ullmann, Swaitser Dichterske

1963: Lina Abarbanell, düütske Soproanistinne un Skauspielerske
1972: Chen Yi, chineesken Armee-Fierder un Politiker
1976: José Gabriel Anaya y Diez de Bonilla, mexikoansken Biskop fon Zamora
1977: Hanns Lilje, düütsken Theologe, Kunsthistoriker un Loundesbiskop
1981: Archibald Joseph Cronin, britisken Dokter un Skrieuwer
1990: Pawel Alexejewitsch Tscherenkow, rusken Physiker
1991: Ahmed Adnan Saygun, tursken Komponist
1993: Dizzy Gillespie, US-amerikoansken Jazzmusiker, Komponist, Sjunger un Bandleader
1993: Elke Kast, düütske Wiedkieker-Moderatoorinne
1999: Ntsu Clement Mokhehle, lesothisken Politiker
2002: Sanya Dharmasakti, thailoundsken Politiker
2004: Pierre Charles, 49 Jiere, Ministerpräsident fon Dominica
2006: Kommandantinne Ramona, Uppermoanske fon ju EZLN (do Zapatisten-Rebellen)
2007: Frédéric Etsou-Nzabi-Bamungwabi, Äärts-Biskop fon Kinshasa
2012: Eleftherios Katsaitis, griechisken Biskop
2016: Silvana Pampanini, italieenske Skauspielerske
2017: Francine York, US-amerikoanske Skauspielerske
2018: Elza Brandeisz, ungariske Donserske