10. Januoar

Die tjaande Januoar is die tjaande Dai fon dän Gregorioansken Kalänner, wiermäd noch 355 Deege (in Skaltjiere 356) uurich blieuwe.

Foarfaale[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]

49 f. Kr.: Gaius Iulius Caesar gungt uur ju Äi Rubikon, wät een Kriechsferkloorenge oun dän Senoat fon Room gliekkumt.
69: Die roomske Kaiser Galba adoptiert uut Jäild-Gruunde Lucius Calpurnius Piso Frugi Licinianus as Mee-Kaiser un Ätterfoulger. Deermäd brangt Otho juun sik ap, die bit nu tou ap sien Siede steen häd, uumdät sik Otho uk Hoopengen ap ju Ätterfoulge moaked häd.
236: Ätter soogen Deege Sedisvakanz wäd Fabianus as Ätterfoulger fon Poabst Anterus inthronisierd.
1072: Die normanniske Hertsoch fon Apulien, Robert Guiskard, äroobert ju sizilioanske Stääd Palermo fon do Araber un moaket sin Bruur Roger tou'n Groaf fon Sizilien.

1356: Kaiser Karl IV. moaket in Nürnberg do eerste 23 Kapitele fon dät Kaiserelk Gjuchtsbouk bekoand. In dät leeter as Gouldene Bulle bekoand wuudene Dokument wäd ju Krounenge fon do roomsk-düütske Köänje un Kaisere räägeld, kuurfüürstelke Beeterstaalengen wäide fäästskrieuwen.
1475: Ștefan cel Mare, die Woiwode fon dät Füürstendum Moldau, uurwint mäd sien Monljuude een uurlaid, fon Sultan Mehmed II. juun him in Marsk sät osmoansk Heer bie Vaslui.
1645: Die sänt 1640 in Gefangenskup befiendelke Ärtsbiskop fon Canterbury, William Laud, wäd apgruunde fon een Bill of Attainder, een Uurdeel fon dät ängelske Parlemänt, in dän Tower of London waigjucht.

1776: Wilst dän Amerikoansken Uunouhongegaids-Kriech moaket Thomas Paine dät Pamphlet Common Sense eepentelk, dät leeter äntskeedenden Ienfloud ap Thomas Jeffersons Uunouhongegaids-Ferkloorenge häd. Biespilswiese wäd deeroande foar't eerste Moal die Noome Fereende Stoaten fon Amerikoa foarsloain.
1821: Fabian Gottlieb von Bellingshausen, Admiroal in ruske Tjoonste, findt een Ailound in ju Suud-Poloar-See un benaamt ju ätter Tsoar Päiter dän Grooten: Päiter-I.-Ailound.
1861: Florida trät as trääden fon do Suudstoaten uut do Fereende Stoaten fon Amerikoa uut. Tjo Wieke leeter is Florida Meebegruunder fon do Konföderierde Stoaten fon Amerikoa.
1868: Waigjuchtenge fon dän Swaitser Stroafdäider Héli Freymond in Moudon in dän Kanton Waadt, wierbie moor as 20.000 Ljuude toukiekje. Dät is dät lääste Moal, dät een Doodesstroafe in ju Swaits truchfierd wuude, eer ju tiedwiese in ju Ferfoatengsrevision fon 1874 ouskaffed wuuden is.
1874: Bie ju Rieksdaisköär in't Düütske Kaiserriek roakje do liberoale Paatäie moor as 50 % fon do Mandoate.
1877: Bie ju Rieksdaisköär in't Düütske Kaiserriek winne do konservative Paatäie un do Sosjoaldemokroaten Stämmen bietou.
1901: Ätter dät die Bokser-Apstound deelsloain is, nimt China do foar him gjucht ätterdeelige Bedingengen foar dän Free an.
1915: Britiske Kolonioaltroppen besätte dät Ailound Mafia foar ju Kuste fon Düütsk Aast-Afrikoa. Do läip unnerlaine Ferdäägenere fon ju Skuts-Troppe foar Düütsk Aast-Afrikoa reeke sik ätter n poor Uuren.
1919: Die düütske Publizist Eduard Stadtler hoaldt wilst dän sonaamden Spartakus-Apstound in Berlin foar een Fersammelenge fon do düütske Groot-Industrielle un Ferbeends-Fertreedere aan Foardraach uur dän "Bolschewismus als Weltgefahr". Düsse Ljuude betoalje in ju Foulge mäd nominoal 500 Millionen Rieksmaak dän sonaamden "Antibolschewistenfonds", mäd dät Jäild fon dän Fonds wuuden Armee un Fräikorps stöänd, uum do düütske Räiderepubliken tou fernäilen. In ju Foulge wäide nasjonoalistiske un republik-fäindelke Krääfte stäärker.
1919: Ätter ju Äntwoapenenge fon dät Infanterieregiment Bremen Nr. 75 roupe KPD un USPD in Bremen ju Räiderepublik uut, man ju hoaldt bloot bit tou dän 4. Februoar.
1919 Truch aan Fermeetengs-Fail äntstoant ap dät Rebät fon ju prüüske Provinz Hessen-Nassau twiske do ätter dän Eersten Waareldkriech fon Frankriek un do USA besätte Rebätte ju Mikro-Najsoon Fräistoat Buddelhoals (düütsk: Freistaat Flaschenhals), ju bit 1923 tou Bestound häd.
1920: Die in Versailles unnerteekende Free-Ferdraach trät in Krääft. Deertruch wäd uk die ap dät 14-Punkte-Programm fon Woodrow Wilson basierjende Foulke-Buund gruunded, die unner dän Iendruk fon dän Eersten Waareldkriech ju Bestimmenge häd, dän Free ap loange Tied tou seekerjen.
1923: Litauiske Fräiskoarlere marskierje in dät frantsöösk besätte Memellound ien.
1934: Unner do Nazis wäd die niederloundske Oarbaider Marinus van der Lubbe, bekloaged as fermoudelken Fjuurlääser bie dän Rieksdaisbround 1933, in Leipzig waigjucht.
1943: Ju Roode Armee begint in dän Ferloop fon ju Slacht fon Stalingrad mäd een Groot-Offensive, ju leeter tou ju Uurwinnenge uur ju ienseetelde düütske 6. Armee fiert.
1946: Eepenenge fon ju eerste UN-Fulfersammelenge truch Paul-Henri Spaak.
1957: Harold Macmillan wäd britisken Premierminister, ätterdät Anthony Eden uum ju Sueskrise fon sien Boantje touräächtreeden is.
1962: Fon dät noudelke Top fon dän Bierich Waskaran in do Anden fon Peru breeke baldoarich groote Fäls- un Iesmassen ou. Mäd een Gauegaid fon sowät 120 km/h gunge do deel. Moorere Täärpe wäide fon ju Steenlawine uurruld. Ju Toal fon do Offere wäd twiske twoduusend un fjauerduusend Ljuude taksierd.

1964: As Foulge fon dän Flaagenstried mäd do USA un uk as Foulge deerfon, dät aan Student in ju Panamakanoal-Zone doodskeeten wuuden is, bräkt Panama unner Präsident Roberto Francisco Chiari Remón do diplomoatiske Ferhooldnisse tou do USA ou, do eerste ap dän 3. April wier apnuumen wäide.
1966: In Taschkent be'eendje unner Fermiddelenge fon dän sowjetisken Ministerpräsident Alexei Nikolajewitsch Kossygin bie een Konferenz die indiske Premierminister Lal Bahadur Shastri un die pakistoanske Präsident Muhammed Ayub Khan dän Twäiden Indisk-Pakistoansken Kriech uum Kaschmir, mäd een fääregungende Akzeptanz fon ju Line of Control.
1972: Schaich Mujibur Rahman ferkändiged in Dhaka ju Loosloosenge fon dät formell al uunouhongige Bangladesch fon Wääst-Pakistan un uurnimt ju Regierengsbieldenge.
1979: Ju Foulksrepublik Kampuchea wäd gruunded, ätterdät vietnameeske Troppen do Roode Khmer fon ju Moacht ferdrieuwen hääbe. Heng Samrin fungiert as näi Stoatsupperhaud.
1985: Die käddene Daniel Ortega fungiert as näien Präsident fon Nicaragua. Man uumdät do USA un uur Stoaten nit akseptierje wollene, wät bie ju Köär in'n November 1984 ruutkeemen is, kumt dät tou aan Stöän fon dän Contra-Kriech juun ju Regierenge.
1989: Die Kuboanske Militär-Iensät in Angola äntwikkelt sik so, dät Kuba ätter trättienjierige Präsenz deer mäd begint, Stuk foar Stuk sien Troppen uut Angola ou tou luuken.
2001: Do Stoatspräsidenten Heydər Əliyev (Aserbaidschan) un Wladimir Putin, (Ruslound), moakje politiske, wirtskuppelke un militäriske Touhoope-Oarbaid uut.
2003: Noudkorea ferkloort sin Uuttreed uut dän Atomwoapenspeerferdraach
2005: In Italien wäd dät Smook-Ferbood ap Koomere in eepentelke Bauwierke, juust so as Weershuuse un aal sowät uutwieded.

Tou Waareld keemen[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]

1480: Gräite fon Aastriek, aastriekiske Prinzessinne un Regentinne fon do Niederlounde
1593: Moritz fon Savoyen, italieensken roomsk-kathoolsken Kardinoal

1797: Annette von Droste-Hülshoff, düütske Skrieuwerske
1803: Ludolf Camphausen, prüüsken Ministerpräsident
1828: Bernhard Hermann Köckemann, Biskop
1840: Louis-Nazaire Bégin, kanadisken roomsk-kathoolsken Ärtsbiskop fon Québec un Kardinoal
1855: Petrus Johannes Blok, niederloundsken Historiker
1871: Ottilie Gerhäuser-Saint-Georges, düütske Skauspielerske
1871: Enrica von Handel-Mazzetti, aastriekiske Skrieuwerske
1880: Paolo Giobbe, vatikoansken Diplomoat un Kardinoal
1883: Alexei Nikolajewitsch Tolstoi, rusken Skrieuwer
1884: Mathilde Vaerting, düütske Psychologinne un Pädagoginne
1889: Efrem Forni, vatikoansken Diplomoat un Kardinoal
1895: Marie-Dominique Chenu frantsöösken roomsk-kathoolsken Theologe
1901: Henning von Tresckow, düütsken Generoal un Wierstounds-Strieder juun dän Nasjonoalsosjoalismus
1903: Ilse Schneider-Lengyel, düütske Kunsthistorikerinne, Fotogroafinne un Skrieuwerske
1912: Maria Mandl, aastriekiske Bupper-Apkiekerske in dät Fernäilengs-Leeger Auschwitz-Birkenau, Kriechs-Ferbreekerske
1938: Renate Schostack, düütske Journoalistinne un Skrieuwerske
1945: Gunther von Hagens, düütsken Anatom un Foarsker
1964: Frauke Ludowig, düütske Wiedkieker-Moderatoorinne
1977: Kathrin Kühnel, düütske Skauspielerske
1980: Sarah Shahi, US-amerikoanske Skauspielerske

Stuurwen[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]

681: Agatho, sizilioansken Mönk un Poapst
1276: Gregor X., Poapst
1405: Eleanor Maltravers, 2. Baroness Maltravers, ängelske Oadelige
1611: Peter Piscator, düütsken orientoalsken Philologe un luthersken Theologe
1645: William Laud, ängelsken Äärts-Biskop fon Canterbury
1692: Robert Boyle, irisken Physiker un Chemiker.

1778: Carolus Linnaeus, swedisken Dokter un Biologe
1778: Eva König, Wieuwmoanske fon Gotthold Ephraim Lessing
1843: Franz Seraphicus Schmid, roomsk-kathoolsken Gäistelken un Skrieuwer
1868: Héli Freymond, Swaitser Ferbreeker
1890: Ignaz von Döllinger, düütsken Theologe (eerste in ju roomsk-kathoolske Säärke, leeter ju oold-kathoolske Säärke naistoundend)
1917: Buffalo Bill, US-amerikoansken Bison-Jeeger
1934: Marinus van der Lubbe, niederloundsken Oarbaider, fermoudeden Fjuurlääser bie dän Rieksdais-Bround 1933
1941: Johannes Biehle, düütsken Physiker, Klokken- un Oargelbauer un Säärkenbau-Theoretiker
1957: Gabriela Mistral, chileenske Dichterske un Diplomoatinne
1969: Olga Oelkers, düütske Fächterske
1971: Coco Chanel, frantsööske Moude-Skäpperske
1988: Hilde Bussmann, düütske Disktennis-Spielerske
1989: Luise Kraushaar, düütske Histoorikerinne un Wierstounds-Striederske juun dän Nasjonoalsosjoalismus
1990: Meta Menz, düütsk-aastriekiske Ballettmäästerske un Solodonserske
2001: Freya Stephan-Kühn, düütske Skrieuwerske un Pädagoginne
2003: C. Douglas Dillon, US-amerikoansken Politiker un fröieren Finanz-Minister.
2004: Kira fon Prüüsen, düütske Oadelige
2004: Alexandra Ripley, US-amerikoanske Skrieuwerske
2005: Margherita Carosio, italieenske Opern-Sjungerske
2005: Jan Schotte, belgisken roomsk-kathoolsken Kardinoal
2005: Joséphine Charlotte fon Belgien, luxembuurichske Groot-Hertsoginne
2007: Hermann Josef Spital, roomsk-kathoolsken Biskop fon Trier
2011: Liana Alexandra, rumäänske Komponistinne un Musik-Pädagoginne
2016: David Bowie, britisken Musiker
2019: Barbara Wharton Low, britisk-amerikoanske Biochemikerinne un Biophysikerinne