Umlaut
Mäd Umlaut[1] beteekent me ju Annerenge fon n Luud truch Ienfloud fon n uur Luud, oafte in dätsälge Woud. Ap Düütsk wäd die Umlaut maast ounroat mäd dät Teeken ¨ (Umlautteeken) buppe ju Bouksteeuwe.
In dät Seelterske häd die Umlaut uk wierked, man do ‘Umlautprodukte’ sunt deer uurs as ap Düütsk un wäide deeruum oafte nit mäd Umlautteeken ounroat. Ap ju uur Siede bruuke wie ap Seeltersk dät Umlautteeken foar besunnere Luude, do der nit truch Umlaut äntsteen sunt.
Umlaut in dät Düütske
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]In dät Ooldgermaniske eendeden de Woude oafte ap fulle Vokoale, as -i un -u. Do hieden al fluks Ienfloud ap dät ganse Woud. In dät Gotiske (Got.) sjucht me deerfon al litje Anfange, man in dät Ooldhoochdüütske (Ohd.) hied sik die Ienfloud fon dät -i (-j) al wied truchsät, wieruum me deer fon i-Umlaut spräkt. In dät Ohd. fint sik t.B. gast, gesti, nhd. ’Gast, Gäste’. Deerbie mai dät düütelk weese, dät dät e (ä) in ju Uutsproake twiske dät a (Tunge läich) un i (Tunge hooch) lait. Dätsälge rakt et bie uur Vokoale: Dorf - Dörfer, Wurst - Würste un mäd loange Luude: Rad - Räder, Not - Nöte, Kuh - Kühe un sogoar mäd Twieluude Braut - Bräute. Sowät fint sik uk bie Tiedwoude, t.B. bie Konjunktiv wir würden ieuwenske Indikativ wir wurden. Deer stamt die Umlaut fon dät i, wät sik noch fint in dän ahd. Konjunkiv wurdim. Äänelks rakt dät bie füllen (got. fulljan) ieuwenske voll un bie jünger ieuwenske jung.
Fräisken Umlaut.
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Deer dät Fräiske al eer moorere Annerengen (Vokoalheeuwenge, Assibilation) unnergeen, häd die Umlaut in dät Fräiske uurs uutwierked as in dät Hoochdüütske. Deertou wuuden wäkke Resultoate truch ju Äntruundenge beienflouded. Wäil deeruum tou ju Tied fon dät Aptreeden fon dän Umlaut do fulle Eendvokoale in dät Ooldfräiske uk in n Eentaal bewoard blieuwen wieren, wuud uk oafte die Eentaal fon dän Umlaut griepen.
Biespiele
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]- ä < germ. u + i -Umlaut, t.B. Bält Haufen, tän dünn, fälle 'füllen'.
- ee < germ. au + i -Umlaut, t.B. leeuwe glauben, heere hören, steete stößen, skeen schön.
- ee < afr. æ < germ. a foar nd, mb, ld + i -Umlaut, t.B. Beend Band, keeme kämmen, Keelde Kälte.
- ee < germ. u + i -Umlaut, t.B. Eeuwel Übel, eepen offen.
- ai < germ. a + Nasoal foar Spirans unner Ienwierkenge fon i-Umlaut: Gäise Gänse.
- äi < germ. î, t.B. träi drei, säie nähen, Fäind Feind.
- äi < germ. ô + i -Umlaut, t.B. fäile fühlen, gräin grün.
- äi < germ. û + i -Umlaut, t.B. Häid Haut, läide läuten.
- äuw < oold e (< germ. u mäd i -Umlaut) + w, t.B. skäuwen geschoben, stäuwen gestoben; uk häuw hieb.
- ju < germ. i mäd u-, w-Umlaut, t.B. sjunge singen, stjunke stinken, tjuk dick.
Skienboaren Umlaut
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Truch Vokoaldienenge in eepene Silwe äntstuuden Poore as:
- Blääd - Bleede (‘Blatt, Blätter’)
- Lot - Loote (‘Los, Lose’).
Deerbie häd also Umlaut neen direkte Rulle spield.
Bloot bie
- Fout - Fäite ('Fuss, Füsse')
honnelt sik dät bie Fäite uum ächten Umlaut, die der bie dän Eentaal Fout truch Systemtwong (Analogie) unnerdrukt wuuden is (Siebs 1347).
Literatuur
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]- Salmons, Joseph C., What Old Frisian Can Tell Us about the History of "i"-Umlaut across West Germanic (2007) - In: Advances in Old Frisian philology S. 367-378.
- Versloot, A., Vergleichende Aspekte friesischer Lautgeschichte, in: H.H. Munske (red.) Handbuch des Friesischen/Handbook of Frisian Studies, Tübingen, pp. 767-775. (2001)
- Theodor Siebs, Geschichte der friesischen Sprache, Paul's Grundriss d. germ. Phil. I. 2 Aufl., S. XIV-XV, 1152-1464, (1901), besunners S.1383-1391.
Sjuch uk
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]- ↑ Die Uutdruk Umlaut of umlaut wäd internationoal in ju Sproakkunde benutsed un is deeruum hier so uk biebeheelden.