Do Galápagos-Ailounde (spoansk: Islas Galápagos; amtelk: Archipiélago de Colón) sunt aan Ailound-Koppel in dän Pazifik. Do Ailounde lääse ap un uum dän Äquator, sowät duusend Kilomeetere wäästelk fon ju Kuste fon Ecuador in Suud-Amerikoa. Jo heere uk politisk tou Ecuador, wier jo as Provinz Galápagos mäd ju Haudstääd Puerto Baquerizo Moreno organisierd sunt. Die Noome fon do Ailounde lat sik ou fon dät spoanske Woud Galápago, dät hat sowät as Wulst-Soadel un belukt sik ap dän Skildpudden-Panser, die bie wäkke Unner-Oarden fon ju Galápagos-Hüünenskildpudde in dän Näkke-Beriek as n Soadel uutsjucht.
Dät besunnere Plonten- un Dierte-Lieuwend fon do Ailounde heert tou dät Waareld-Natuur-Äärfgoud fon ju UNESCO. Deer is uk n Nasjonoalpark ap do Ailounde. Sowät 97 % fon ju Loundflakte fon do Galápagos-Ailounde un sowät 99 % fon do Woaterflakten deer uumetou binne ju Uutsluutende Wirtskups-Zone stounde deertruch unner strommen Natuur-Skuts. Ju Nutsenge truch Buuräi un Fiskeräi, juust so as dät Betreeden fon do Ailounde un dät Befoaren fon dät Woater sunt strom räägeld un wäide truch ju Nasjonoalpark-Ferwaltenge in Puerto Ayora kontrollierd.
Do Galpagos-Ailounde, sowät 1000 Kilomeetere wäästelk fon dät Suudamerikoanske Ecuador in dän Pazifik, hääbe aaltouhoope een Flakte fon 8010 km². Dät grootste Ailound is Isabela mäd 4.588,1 km², man dät sunt moor as hunnerttrüütich Ailoune, wierfon 13 een Flakte fon moor as 10 km² hääbe. Aal do Ailounde, do gratter sunt as aan Quadroatkilomeeter, stounde in ju ätterfoulgjende Tabelle:
Do Ailounde hääbe aan vulkoansken Uursproang. Jo lääse ap ju Nazca-Ploate, een fon do Lithosphären-Ploaten, wier ju Äid-Koarste un die Äid-Moantel uut apbaud sunt. Düsse Nazca-Ploate bewääget sik uur aan Hot-Spot, die bit däälich Uurseeke fon Vulkoanismus ap do Ailounde Isabela un Fernandina is. Wichtige aktive Vulkoane ap düsse Ailounde sunt La Cumbre ap Fernandina un Wolf ap Isabela. Düsse bee Ailounde mäd aktive Vulkoane sunt geologisk junger as do uur, do allere Ailounde lääse in dät Suud-Aaste.
In ju Foulkställenge fon 2010 wäd een Ienwooner-Toal fon 25124 ounroat.[2] Bloot fieuw fon do Ailounde sunt bewoond: Baltra, Floreana, Isabela, San Cristóbal un Santa Cruz. Puerto Ayora ap Santa Cruz is ju grootste Siedelenge, deer ätter kumt ju Provinz-Haudstääd Puerto Baquerizo Moreno ap San Cristóbal un Puerto Villamil ap Isabela.
Uumdät do Galápagos-Ailounde so wied wäch sunt fon uur Lound, häd sik deer een groote Fuulfoold fon endemiskeDierte- un Plonten-Oarde äntwikkeld. Truch ju Ienfierenge fon froamde Oarde (Neobiota) un truch ju Joagd in't 19. Jierhunnerd sunt masse besunnere Dierte- un Plontenoarde bienaist uutrooded wuuden. Ju Galápagos-Hüünenskildpudde wass toun Biespil loange betruued truch Säägen, do tou Begin fon't 18. Jierhunnerd ienfierd wuuden sunt. Do hääbe do groote Skildpudden ju Neerenge wächfreeten. Man in 2007 sunt so Säägen aal doodskeeten wuuden, toun Deel sogoar fon Hoochskruuwere uut, sodät do Skildpudden düt Problem nit moor hääbe. Man foar aal do Dierte, do oun ju besunnere Ailound-Uumewaareld ounpaased sunt, besunners foar do Nääste fon do Fuugele, sunt truch do moanskelke Ienwoonere un besunners truch do Huunde, Katte un Rotten, do do meebroacht hääbe, betruude. Truch Lieuwendsmiddel-Lääwerenen kuume oafter Parasiten, Kroankhaids-Ärräägere, Dierte un Plonten ap do Ailounde. Binne tjoon Jiere sunt aleenich 200 näie Oarde ap do Ailounde keemen, deerbie Parasiten, do dät Bloud fon Finken-Suukene drinke, of Malaria-Ärräägere, do Pinguine befaale. Ju meebroachte Frucht-Fljooge Ceratitis capitata is een gefoarelke Ploage, uumdät ju masse ferskeedene Kultuur-Plonten befaale un hiere Fruchte ferfuulje läite kon.
Uk wan do Ailounde ap'e Naite fon dän Äquator lääse, is dät Klima apgruunde fon dät mäd 20 Groad Celsius ferhooldnismäitich koolde See-Woater (fon dän Humboldt-Stroom un fon't apstiegende Jüpten-Woater) gemäitigeder, as me toanke skuul. Dät neerstofrieke Jüpten-Woater is feroantwoudelk foar dän Oarde-Riekdum rund uum dän Archipel tou.
Ju Rientied duurt mäd aan Top in dän April fon Januoar bit Juni. Dät uurige Jier uur faal bienaist naan Deelsleek. Bloot in do haagere Loagen rakt dät, foaraal oun ju Suudaaster-Siede fon do haagere Ailounde aan fienen Stoaf-Rien ("Garua") un somäd uk aal dät Jier loang gräine Vegetatsjoon.[3]
In sonaamde El Niño-Jiere feruurje sik do Woater-Stroomengen in ju See un deermäd uk ju Masse fon do Deelsleeke. Truch dät Uutblieuwen fon dät Jüptenwoater wäide do Oarde, do ap ju See ounwiesen sunt, dezimierd. In 1999 waas aan stäärken El Niño Uurseeke fon een läip ein schwerwiegendes Korallenstierwen un ju Fernäilenge fon sowät 60 % fon ju Pinguin-Populatsjoon. Man foar do Ökosysteme ap't Lound häd sun El Niño gans uurs ne Wierkenge: Truch do haagere Rienmassen wäd ap't Lound ju Plonten-Groaienge buppe dän Truchsleek rakt, un somäd uk in düsse Tied moor Dierte lieuwje konnen.
Ap do Galápagos-Ailounde kuume däälich 697 fääststoalde Plonten-Oarde foar. fon do 439 heemske Oarde (do al foar ju Äntdäkkenge ap Galápagos foarkoomen) sunt 167 Oarde endeemisk (ap Galapagos äntsteen un bloot junner foarkuumend). Do uur 258 nit-heemske Oarde, do deelwiese groote Probleme moakje, sunt truch Moanskene deer wai broacht wuuden.[4] Ju Toal fon do nit-heemske Plonten-Oarde häd in dän Loop fon do Jiere baldoarich tounuumen; dät sunt fermoudelk unner ju Wiele fuul moor.
Do ap Galápagos heemske, nit-endemiske Plonten-Oarde sunt foar'n grootsten Deel uk in't benoaberde Suud-Amerikoa tou fienden. Uumdät blot min Oarde een Gruunder-Populatsjoon ap do Ailounde etablierje kuuden, is ju Oarde-Touhoopesättenge ap do Galápagos-Ailounde "disharmonisk", uurs as ju "harmoniske" Flora fon dät Fäästlound. [4] Dät rakt deer biespilswiese neen Poolmen, neen Näddelboome un neen Bignoniaceae. [5] Man wäkke Plonten-Gruppen hääbe een adaptive Radiatsjoon truchmoaked, also een Fermoorenge fon do Oarde truch Besättenge fon fräie ökologiske Nisken un Spesjoalisierenge. Biespiele deerfoar sunt in do Sleeke Scalesia, Opuntia un Chamaesyce tou fienden[4]
Opuntia echios, boomfoarmigen Fiegen-Kaktus ap Santa Cruz, Galápagos
Ap do Galápagos-Ailounde rakt dät soogen unnerskeedelke Vegetatsjoons-Soonen, ouhongich fon ju Hööchten-Loage.[6][7]. Man wo düsse Soonen uutbielded sunt, deer rakt dät baldoarige Unnerskeede twiske do ferskeedene Ailounde. Ap San Cristóbal rakt dät biespilswiese bloot fjauer fon düsse Soonen. Ap dät Ailound Española rakt dät bloot ju druuge Kusten-Soone un ju Uurgongs-Soone. Ap Fernandina is ju Vegetatsjoon ap litje "Vegetatsjoons-Ailounde" beskat, do neen Lava oukriegen hääbe, un me findt een hooch gungende druuge Soone juust so as een Soone fon dän Scalesia-Woold. In ju hier foarstoalde Wiese[6] Sunt do Vegetatsjoons-Soonen besunners ap Santa Cruz uutbielded:
Littoroal- of Kusten-Soone (fon dän See-Speegel bit sowät 10 m), mäd soaltwoater-resistente Plonten. Oun steenige, skutsede Kusten-Ousniede fjauer Mangroven-Oarde, oafter Mangroven-Woolde (Avicennia germinans, Conocarpus erectus, Laguncularia racemosa, Rhozophora mangle). Oun sounderge Strounde sukkulente Kruude un Struuke, t.B. Ipomoea pes-caprae, Nolana galapagensis (endemisk), Heliotropium cuurassavicum, Cryptocarpus pyriformis. In düsse Soone sunt nit fuul endemiske Oarde.
Bursera graveolens, oafter foarkuumenden Boom in ju druuge Soone, ju maaste Tied in't Jier sunner Bleede.Druuge Soone (10 bit sowät 100 m), wilst ju Rientied mäd een gräine Busk-Loundskup, flaktenmäitich ju grootste Vegetatsjoons-Soone mäd do maaste Endemiten; Dät rakt Holtbuske mäd Loou-ousmietende Boome un Struuke, do in ju Druuchtied koal sunt. Besunners apfaalend sunt do bee Oarde fon Bursera (B. graveolens un B. malacophylla, wierfon ju twäide endemisk is) mäd hiere koale wiete Stomme [8] Moor oafter foarkuumende Boome sunt Crotonscouleri, Prosopis juliflora un Parkinsonia aculeata. Oafter foarkuumende Buske sunt Cryptocarpus pyriformis, Castela galapageia (endemisk), Scutiapauciflora un Cordia lutea. Oafter foarkuumende Wienden sunt Galápagos-Passionsbloume (Passiflora foetida var. galapagensis) un two Oarde uut dän Sleek Cuscuta (C. acuta, C. gymnocarpa, bee endemisk). Foulgjende Kakteen sunt in düsse Soone tou fienden: Die Galapagos-Stiepelkaktus Jasminocereus thouarsii (endemisken Sleek mäd bloot een Oard) un die juust so endemiske Lava-Kaktus Brachycereus nesioticus, juust so as säks endemiske Oarde fon Opuntien mäd moorere Variatsjoonen. Do Opuntien konnen boomfoarmich weese, wät een Ounpaasenge oun dät Freeten fon Skildpudden un Druusenkoppe is. Besunners hooge Opuntien konnen bit tou tweelich Meetere hooch wäide.[8] Ju Oard O. hellerikumt bloot ap do noudelke Ailounde foar, wier dät neen Druusenkoppe un uk neen Skildpudden rakt. Düsse Opuntie bielded bloot läige Buske un häd bloot wooke Stiekele.[8]
Uurgongs-Soone (100 bit sowät 200 of 300 m): Junner nieme Druuch-Struuke un Kakteen bielitjen ou; deer is een dookerch, fuchtich Klima. Me findt hier fergliekswiese fuul Struuke un Stuuden, uk touniemend moor Epiphyten un Floachten. Oafter foarkuumende Oarde sunt Pisonia floribunda un Psidium galapageium (endemisk).
Scalesia pedunculata auf der Insel Santa Cruz
Scalesia-Soone (ca. 200 bit 400 m, deelwiese bit 600 m) troopisk-fuchtigen Bierichwoold mäd stäärke Plonten-Groaienge, uumdät deer baldoarich gaile Gruunde is, truch oafter faalenden Rien (foaraaln fienen Dook-Rien, Garua naamd) un ju hooge Lucht-Fuchtegaid dät heele Jier uur gräin. Düüse Vegetatsjoons-Soone is foaraaln truch Scalesia pedunculata känteekend (ap Santa Cruz, San Cristobal un Santiago). Scalesia is aan endemisken Sleek mäd touminst 10 Oarde, do fermoudelk ap een Oard touräächgunge[9] Düsse (ju Sunnenbloume naistoundende) Kuurichblöitlere hääbe sik ap Galápagos uurloang tou Boome äntwikkeld, wät in düsse Foamielje fergliekswiese säilden foarkumt. In ju Scalesia-Soone kuume Loou- un Lieuwer-Moase oafter foar, man uk Foonen, Orchideen, Peperomia (4 Oarde, tjo deerfon endemisk[9]) un ju eensige ap Galápagos foarkuumende Bromelien-Oard Racinaea insularis[10]. Uumdät ju Gruunde deer so gail is, un dät uk junner so fuchtich is, wuuden groote Deele fon düsse Soone in Kultuurlound uumewonneld.[6]
Bruune Soone (ca. 400–450 m). As Boome un Buske häärske Psidium galapageium, Acnistus ellipticus (endemisk) un Zanthoxylum fagara juust so as Tournefortia pubescens (endemisk) foar. Düsse Boome un Buske sunt mäd toalrieke Epiphyten (Moase, Lieuwermoase, Foonen) bewoaksen, do in ju Druuchtied een bruunelke Faawe moakje. Besunners sunt do epiphytiske Lieuwermoase fon dän Sleek Frullania (deelwiese endemisk). [11] Düsse Soone is truch dät Ienwierkjen fon dän Moanske unner ju Wiele bienaist heel un aal ferswuunen, wäkke Räste fon düsse Soone sunt noch in dät Noude fon Santa Cruz tou fienden.
Miconia-Struukeräi-Soone (ca. 550 bis 700 m). foarhäärskend sunt Buske fon ju endemiske Oard Miconia robinsoniana un Foonen. Apfaalend sunt uk Epiphyten uut dän Sleek ''Lycopodium'', (biespilswiese L. passerinoides).[4] Düssen Vegetatsjoonstyp rakt dät bloot ap Santa Cruz un San Cristobal. Do Flakten sunt grootstendeels foar ju Buuräi rooded wuuden.
Pampa-Gäärs-Soone. In dät deer uur lääsende Hoochlound (bloot in do hoochste Ailound-Loagen) groaie foaraaln Kruude, Gäärse un Foonen, man neen Boome moor. Een Besunnerhaid is die bit tou 6 Meetere hooge, endemiske Boom-Foone Cyathea weatherbyana, die oun skutsede Steeden, in Kroatere un Glieuwen tou fienden is.[5]
In do haagere Loagen (Scalesia-, Miconia- un Pampa-Soone) fon do Galápagos-Ailounde hääbe do Swäitgäärse (Poaceae) mäd 66 Oarde (deerfon 10 endemiske Oarde) un do Suurgäärse (Cyperaceae) mäd 35 Oarde dän Sweerpunkt fon hiere Ferspreedenge. [4]
Fon do kunstelk ienfierde Plonten-Oarde (Neophyten) sunt düsse besunners problemoatisk: Äächte Guave (Psidium guajava; wäägen hiere Fruchte al in 1858 ienfierd, ju Plonte fertringet Scalesia un Miconia), die Chinaboarkenboom, Cinchona succiruba (ap Santa Cruz ienfierd, oafter tou fienden in ju Miconia-Soone), Lantana camara, ap Floreana) un ju Oard Rubus niveus, ju heert tou do Brummelse Bäien, ap San Christobal).[6]
Do Galápagos-Ailounde wuuden ap dän 10. Meerte1535 truch Toufaal fon do Spoaniere äntdäkt. Tomás de Berlanga, die domoalige Biskop fon Panama, koom mäd sien Ljuude ap dän Wai ätter Peru fon dän Kurs ou un stroundede ap een fon do Vulkoan-Ailounde. Moorere Deege broachten jo deer tou un soachten ätter Drinkwoater. Tjoon Hoangste un twäin Spoaniere fertoarsteden. Do rästelke dronken dän Sap fon do Kakteen un moakeden Joagd ap Seeleeuwen un Hüünenskildpudden. In een Slucht foonten jo läiweloa nouch Drinkwoater, uum wier ätter Huus wai tou sailjen.
Koarte fon do Galápagos-Ailounde as fon William Ambrose Cowley in 1684 beskrieuwen
Do Ailounde wuuden tou eerste as Islas Encantadas ("Ferhäksede Ailounde") beteekend, uumdät neemens so fier buute in dän Oozeoan noch Ailounde fermouded hiede, un uumdät stäärke Stroomengen twiske do Ailounde un uum do Ailounde tou bie do Seefoardere licht dän Iendruk moakje kuuden, do Ailounde sälwen wuuden stoadich hiere Loage wikselje. In't 17. Jierhunnerd ferstoppeden sik junner jädden Seeroowere, biespilswiese John Cook of William Cowley, do maasttieds Gouldskiepe fon do Spoaniere uut Mexiko uurfällen.
In't 19. Jierhunnerd wuuden do Ailounde ätter do Hüünenskildpudden in Islas Galápagos uumebenaamd. Ap dän 12. Februoar1832 noom Generoal José María Villamil do Ailounde foar Ecuador in Besit. Hie naamde do Ailounde Archipiélago del Ecuador. Ju eerste stoadige Besiedelenge fon do Ailounde begon. In't Foaren wieren do Ailounde in dän Besit fon do Spoaniere weesen, man do hieden deer neen Interesse oun häiwed. in 1835 besoachte Charles Darwin do Ailounde. Hie betried ap dän 18. September 1835 foar dät eerste Moal een fon do Ailounde, San Christóbal un ferwielde ätters noch wät moor as n Mound, uumdät deer Fermäitengs-Oarbaiden un dät Sammeljen fon Plonten- un Dierteprouwen tou dwoon wieren. In düsse Tied oachtede hie noch nit so ap do leeter so naamde Darwin-Finken, un hie beoachtede uk nit, as die Direktor fon een Stroaflings-Leeger ap Floreana him fertälde, dät do Hüünenskildpudden aal deerätter, ap wäk Ailound jo heemsk sunt, een unnerskeedelke Panser-Foarm hääbe. Eerste in dät Jier 1837, as John Gould sien Oarbaiden uur do fon Darwin meebroachte Darwin-Finken eepentelk moaked hiede, koom Charles Darwin in't Ättertoanken uur aan muugelken Wonnel fon do Oarde, wät ap't lääste tou sien Evolutsjoons-Theorie uur ju Natüürelke Selektsjoon fierde. Man bit Darwin sien groot Wierk On the Origin of Species uutroate, moasten noch moor as two Jiertjaande ferstrieke, dät waas ap dän 24. November1859. In 1892 wuuden do Galapagos-Ailounde tou Eeren fon ju Äntdäkkenge fon Amerikoa truch Christoph Kolumbus in Archipiélago de Colón ("Kolumbus-Archipel") uumebenaamd.[14]
In do 1920er Jiere lieuwden ap do Ailounde sowät 400 Moanskene.[15] In 1953 äntdäkte die norwegiske Archäologe Thor Heyerdahl Räste fon fröiere Siedelengen ap Santa Cruz un Floreana (Santa Maria). Een Tjuudenge fon düsse Befunste is, dät jo fon fröiere europäiske Seefoardere bie Twiskeloundengen stomje kuuden. Masse Ailounde, so as Floreana of Isabela, wieren in Deele fon dät 19. un 20. Jierhunnerd Stroafkolonien.
In 1959 ferkloorde ju ecuadorioanske Regierenge do Galápagos-Ailounde tou dän Nasjonoalpark Galápagos. Tou düsse Tied tälden do Ailounde sowät 1000 Ienwoonere.[16] In 1968 wieren 97 % fon ju Lound-Flakte unner dän Skuts fon dän Nasjonoalpaark stoald, man Siedelgen un Lond, dät do al in Buurenhounde waas, kreech Bestoundsskuts. Sänt 1978 stounde do Ailounde ap ju UNESCO-Liese fon dät Waareldnatuuräärfgoud. In 1996 koom dät tou ju Uutroupenge fon dät Marine-Reservoat Galápagos truch dät Instituto Ecuatoriano Forestal de Areas Naturales y Vida Silvestre. In 1998 wuude die Skuts fon dät Marine-Reservoat Galápagos truch dän Nasjonoalpark in gjuchtelk fäästlaid. In 2001 wuude dät Waareldnatuuräärfgoud uum dät Marine-Reservoat fergratterd. Fon 2007 bit 2010 waas dät Natuur-Äärfgoud fon ju UNESCO as "in Gefoar" ienoardend, bit 2010 stuude dät uk noch ap'e Roode Lieste.
↑Heidi M. Snell, Paul A. Stone, Howard L. Snell: A Summary of Geographical Characteristics of the Galapagos Islands. In: Journal of Biogeography. Beend 23, Nummer 5, 1996, S. 619–624 (doi:10.1111/j.1365-2699.1996.tb00022.x).
↑W. Ziegler:Der Galapagos-Archipel - Lage, Klima und Wetter, Entstehung; in: Kleine Senckenbergreihe 20; 1994; Sieden 17-30
↑ 4,04,14,24,34,4G. Zizka: Farn- und Blütenpflanzen der Galapagos-Inseln; in: Kleine Senckenbergreihe 20; 1994; ISBN=3-929907-14-3; Sieden 64-75
↑ 5,05,1Porter, Duncan M., Anderson, Edward F.: Flora of the Galápagos Islands; Stanford University Press; Stanford, Calif., 1971; ISBN=0-8047-0732-4
↑ 6,06,16,26,3H. Valdebenito: Vegetation der Galapagos-Inseln und Ihre Veränderung durch den Menschen; in: Kleine Senckenbergreihe 20; 1994; Sieden 44-53}}
↑ 8,08,18,2K. Schönitzer:Galapagos Plants; Quito, 1975; S. 50; Online: [1]
↑ 9,09,1Porter, Duncan M., Anderson, Edward F., 1932–2001.: Flora of the Galápagos Islands; Stanford University Press; Stanford, Calif., 1971; ISBN=0-8047-0732-4
↑S. R. Gradstein:Die Moose der Galápagos-Inseln; in: Kleine Senckenbergreihe 20; 1994; Sieden 59-63
↑Avibase – Fuugel-Kontrollliesten fon ju Waareld Galápagos
↑Hussam Zaher, Mario H. Yánez-Muñoz, Miguel T. Rodrigues, Roberta Graboski, Fabio A. Machado, Marco Altamirano-Benavides, Sandro L. Bonatto and Felipe G. Grazziotin. 2018. Origin and Hidden Diversity within the Poorly Known Galápagos Snake Radiation (Serpentes: Dipsadidae). Systematics and Biodiversity. doi:10.1080/14772000.2018.1478910
↑John C. Kricher, Galápagos: A Natural History, Princeton University Press, Princeton und Oxford, 2006, ISBN 978-0-691-12633-3, S. 7–8 (ängelsk).
↑Dr. Adolf Genius: Habbels Konversationslexikon, Bd. 2, S. 175. Regensburg 1924.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_Puerto_Ayora_Gal%C3%A1pagos_Islands_pic._a4.JPG)
