Atawallpa
Atawallpa (uk Ataw Wallpa; in spoanske Skrieuwwiese Atahualpa; * uum 1500 wildääge in Quito, † 26. Juli 1533 in Cajamarca) waas die lääste betjuudende Häärsker fon't Inka-Riek. Hie hiede wäil noch een poor Ätterfoulgere, man do hieden unner do Spoaniere nit fuul tou tällen of kuuden bloot in litje Rebätte häärskje.
Lieuwend
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Atawallpa waas aan Suun fon dän Inka-Häärsker Wayna Qhapaq un sien Ieuwen-Wieuwmoanske Tocto Koka, ju lääste Prinzessin uut ju oolde Scyr-Dynastie in Quito. Atawallpa saach sik deeruum nit bloot in ju Traditsjoon fon do Inka, man uk in ju Traditsjoon fon ju oolde Befoulkenge fon Quito, dät eerste unner sin Grootfoar Tupaq Yupanki fon dän Inka-Riek ärooberd wuuden waas. Tupaq Yupankis Suun Wayna Qhapaq, die Foar fon Atawallpa, hiede Quito dan tou een Oard twäide Haudstääd fon dät Inka-Riek ieuwenske ju oolde Haudstääd Cusco moaked.
As do Spoaniere in't Lound koomen, wuuden Atawallpas Foar Wayna Qhapaq uk uk die Krounprins Ninan Cuyochi läip kroank, uumdät do Spoaniere do Pokken meebroacht hieden. Die Krounprins stoorf as eersten un Wayna Qhapaq moaste sik een näie Troonfoulge uurlääse. As legitimen Ätterfoulger goolt bie do Inka bloot aan Prins, dän die Köönich fon een lieuwelke Suster kriegen hiede (Intucht). Suk aan waas Atawallpa nit, man Waskar, die Suun fon Wayna Qhapaq mäd sien Suster Ruahua Occlo. Ju Geskichtsskrieuwenge fon do Spoaniere un fon do Inka is sik nit heel un aal eenich, man dät mai weese, dät Wayna Qhapaq dät Riek nu apdeelde: Ju oolde Haudstääd Cusco mäd dän suudelken Deel fon't Inka-Riek geen an Waskar, die ätter dän Inka-Bruuk legitimen Ätterfoulger weese kuude. Die noudelke Deel uum ju twäide Haudstääd Quito geen an Atawallpa, die uum sien Oustommenge fon Muur-Siede Räächhoold in dän lokoalen Oadel hiede.
Touminst Atawallpa meende, dät sin Foar dät Riek so apdeeld hiede, un Waskar waas deer eerste noch mäd toufree. Man ätter een Wiele wüül hie sik deer daach nit moor mäd oureeke, Waskar wüül ätter oolden Bruuk die Sapa Inka, also die alleenige Häärsker fon dät heele Inka-Riek Tawantinsuyu weese. Waskar sätte aan näien Hoogenpriester ien, uumdät die oolde ja niep wiste, wät sin Foar besleeten hiede. Buppedät hilkede Waskar sien Suster un moakede dän oolden Inka-Oadel Geskoanke. Atawallpa sien Strategie waas uurs: Hie sätte een Riege fon Fanatikere uut dät Noude as Generoale ien: Challkuchimaq, Kiskis un Rumiñawi.
As Atawallpa him freedelke Boskuppere soande, liet Waskar mäd Uutnoame fon aan aal do Boskuppere waigjuchte, un dän läästen, die uurich waas, soande hie mäd Wieuwljuude-Kloodere wieruume ätter Atawallpa, uum him Deemoud bietoubrangen. Dät wüül Atawallpa nit ap sik sitte läite, somäd roate dät aan Burgerkriech twiske do bee Bruure un hiere Troppen. Aaltouhoope tjohunnerdduusend Mon looken in ju Foulge juunnuur in dän Kriech. In 1532 won Atawallpa dän Kriech juun sien Bruur un noom him in Fangenskup. Kuut leeter liet hie him wäil uumebrange. In ju ärooberde oolde Haudstääd Cusco hääbe Atawallpa sien Troppen unner do Generoale Kiskis un Rumiñawi een Bloudboad angjucht. Jo broachten ju heele Familie un dän heelen Hoafstoat fon Waskar uume un buppedät moor as aan Fjoodendeel fon ju Befoulkenge fon Cusco. Een besunnere Wräike fon do noudelke Kriegere waas, dät jo ju mumifizierde Lieke fon Tupaq Yupanki, die insen Quito ärooberd hiede, uut hieren Palast looken un ferbaadenden. Deertruch waas ätter dän Gloowe fon do Indioanere ju Seele fon dän Dooden ap eeuwich ferlädden. Dät Tupaq Yupanki die Grootfoar fon Atawallpa weesen hiede, moakede deer wäil niks uut.
Sien Moacht tou fäästigjen, hiede Atawallpa neen Tied moor. In 1532, dät sälge Jier, as Atawallpa dän Kriech wonnen hiede, loundede die spoanske Conquistador Francisco Pizarro an ju Kuste fon Peru un foont dät Riek fon do Inka truch dän Burgerkriech in neen goude Ferfoatenge. Francisco Pizarro sien Troppen fernäilden dät Inka-Riek in kuute Tied (Spoanske Ärooberenge fon Peru). Ne wichtige Slacht waas ju Slacht fon Cajamarca ap dän 16. November 1532, n gjucht Massaker. In düsse Slacht koom Atawallpa in Fangenskup un wuude ap dän 26. Juli 1533 mäd ju Garotte waigjucht.