Riekspräsident

Die Riekspräsident (düütsk: Reichspräsident) waas dät Stoatsupperhaud fon dät Düütske Riek in ju Tied twiske 1919 un 1934 un in'n Moai 1945, also foar'aaln in ju Tied fon ju Weimarer Republik, man uk tiedwiese in Nazi-Düütsklound. Dät skäl leeter noch nieper ferkloord wäide. Dät Boantje roate dät foar't eerste ap'n Gruundsleek fon dät Wät uur ju foarloopende Rieksmoacht fon'n 10. Februoar 1919 un ätters ap n Gruundsleek fon ju Weimarer Ferfoatenge fon dän 11. August 1919.

Staalenge un Betjuudenge

Die Riekspräsident wuude fon dät Foulk foar soogen Jiere kädden, me kuude sik uk ätters noch insen kjoose läite. Man dät diede bloot Hindenburg, die wier Riekspräsident wuude, ätterdät sien eerste soogen Jiere ouronnen wieren. Die Riekspräsident waas die bupperste Befeelshääber fon do Striedkrääfte, hie kuude dän Riekskansler benaame un äntläite un kuude dän Düütsken Rieksdai aploosje. In do Jiere 1919 bit 1923 un foar'aaln fon 1930 oun greep die Riekspräsident mäd Nood-Feroardengen in ju Politik ien un moakede Tousätte tou ju Gjuchtreekenge fon dän Rieksdai, man uk grootstendeels sukke Nood-Feroardengen, do insteede fon do Wätte fon dän Rieksdai bruukt wuuden.

Deeruum wäd sien Staalenge in't politiske System, wan me touräächkikt, oafter as tou stäärk be'uurdeeld (wier me uk fuul dät Sleekwoud "Ersatzkaiser" foar bruukte). In't Gruundwät (Grundgesetz) fon 1949, ju Ferfoatenge fon ju Buundesrepublik Düütsklound, häd die Buundespräsident juust apgruunde fon düsse Ärfoarenge minner Moacht kriegen.

Geskichte fon do Boantje-Dreegere

Die sosjoaldemokroatiske Politiker Friedrich Ebert wuude 1919 fon ju Weimarer Nasjonoalfersammelenge as eersten Riekspräsident kädden. Hie hiede dät Boantje bit tou sin Dood ap n 28. Februoar 1925.

Die Ätterfoulger fon Friedrich Ebert waas die paatäiloose Paul von Hindenburg. Hie wuude in 1925 un ätters noch insen in 1932 in dät Boantje kädden. Ap n 30. Januoar 1933 benaamde Hindenburg Adolf Hitler foar n Riekskansler, dät waas die Foarsitter fon ju Regierenge. Uk moakede sik Hindenburg truch een Riege Fer'oardengen, toun Biespil ju Aploosenge fon dät Parlemänt ap n 1. Februoar 1933, mee oun dän Apbau fon ju nasjonoalsosjoalistiske Diktoatuur skeeldich.

As Hindenburg in dät Jier 1934 stoorf, uurnoom Riekskansler Adolf Hitler uk ju Funktsjoon fon dät Boantje fon n Riekspräsident un liet sik deerfoar ätters Ferlof reeke in ju Foulks-Oustämmenge uur dät Stoats-Upperhaud fon dät Düütske Riek. Deermäd wieren Riekskansler un Riekspräsident een Person, wiermäd ju Diktoatuur fon Nazi-Düütsklound fäästlaid waas, besunners wan me bekikt, dät Hitler in ju Foulge foar sik ju bupperste Äntskeedengs-Hoohaid as Gjuchter in Ounspröäk noom.

In ju Foulgetied roate dät loange neen Two-Deelenge moor twiske Riekskansler un Riekspräsident. Uk wan Hitler ju Rieksferfoatenge fon ju Weimarer Republik nit direkt ousät häd, häd hie daach truch sien Feroardengen een näi System apbaud. Hie liet sik nu mäd dän Titel "Führer und Reichskanzler" beteekenje, die Titel "Riekspräsident" wuude foar't eerste nit moor bruukt. In do Ferbreeken, do in ju Foulge unner Hitler skäin sunt - besunners dän Holocaust - lät sik sjo, dät Hitler ju demokroatiske Weimarer Ferfoatenge heel un aal uuthieuweld hiede, man uk ju Oard un Wiese, wo hie sik repräsentierd häd, brangt dät tou Jäildenge.

Eer sik Hitler sälwen uumebroachte, bestimde hie in sien Testament Karl Dönitz foar'n Riekspräsident. Somäd roate dät in 1945 noch insen kuut aan Riekspräsident.

Lieste fon do Riekspräsidente

Riekspräsidente fon dät Düütske Riek
Nr.	Namme (Lieuwenddoaten)	Paatäi	Woal	Begin fon dän Amtstied	Eende fon dän Amtstied
1	Friedrich Ebert (1871–1925)	SPD	1919	11. Februoar 1919	28. Februoar 1925 (Wägstuurven; uurs 30. Juni 1925)
2	Paul von Hindenburg (1847–1934)	–	1925, 1932	12. Moai 1925	2. August 1934 (Wägstuurven; uurs 1939)
3	Adolf Hitler (1889–1945) ("Führer un Riekskanzler")	NSDAP	–	2. August 1934	30. April 1945 (Sälwenmoort)
4	Karl Dönitz (1891–1980)	NSDAP	–	1. Moai 1945	23. Moai 1945 (Arrest; Amt wägeblieuwe)