Quito

	Quito; of; San Francisco de Quito
	Statistieke
Ienwoonertaal	1.397.698 (2001)
Fläche	324 km²
Befoulkengstichte	4.313,9/ km²
Agglomeration	1.842.201, 4.204 km²
Höchte	2850 m
	Politik
Lound	Ecuador
Provinz	Pichincha
	Uur
Stiftenge	6. Dezember 1534
Tiedzone	ECT (UTC-5)
Koordinoaten
Websiede	Amtelke Internetsiede fon Quito

Quito [ˈkito], mäd fullen Noome San Francisco de Quito is ju Haudstääd fon Ecuador un lait sowät 20 km suudelk fon dän Äquator in ap een Hööchte fon 2850 Meetere in een Anden-Doal. Dät is somäd noch foar ju bolivioanske Haudstääd Sucre ju hoochstlaine Haudstääd fon ju Waareld. Quito is mäd sowät 2,2 Millionen Ienwoonere ätter Guayaquil ju twäidgrootste Stääd fon dät Lound. Buppedät is dät ju Haudstääd fon ju Provinz Pichincha un fon dän Kanton Quito. Ju Ooldstääd heert tou dät Waareldkultuuräärfgoud fon ju UNESCO.

Geskichte

Foargeskichte

Ju Hoochieuwene fon Quito is al sänt sowät 1500 f. Kr. besiedeld. Die Gruunder fon ju Stääd sälwen skäl ätter aan oolden Mythos aan indioansken Uppermon mäd dän noome Quitumbe weesen hääbe.

Quito in't Inka-Riek

Wayna Qhapaq, die Quito tou een Säntrum fon't Inka-Riek uutbaud häd

In ju Midde fon dät 15. Jierhunnert begonnen do Inka, do toufoarne fääre suudelk wieren, hier Riek ätter't Noude uuttoudienen. Noch unner Tupaq Yupanki, die fon sowät 1471 bit sowät 1493 dät Inka-Riek regierde, hieden jo dät stuur, deer Fout tou foatjen, uumdät do ienheemske Foulke sik deer juun sätten. Man unner Wayna Qhapaq, dän Suun un Ätterfoulger fon Tupaq Yupanki, koom Quito mäd sien Uumelound eendgultich unner ju Kontrolle fon't Inka-Riek. In sien Regentskup twiske sowät 1493 un 1528 baude Wayna Qhapaq ju Stääd Quito tou een twäid groot Säntrum fon't Inkariek uut, dät ieuwenske ju oolde Haudstääd Cusco stuude. Die Häärsker residierde nu ljauer in Quito as in Cusco.

In düsse Tied koomen do spoanske Conquistadoren in't Lound, uum dät tou ärooberjen un Kolonien tou gruundjen. Jo broachten uk do Pokken in't Lound, do do Indioanere noch minner ferdreege kuuden as do Europäere. Daach wuuden do Conquistadoren fon ju ienheemske Befoulkenge foar't eerste fjuuntelk apnuumen un doarsten uk bolde dän Häärsker Wayna Qhapaq besäike. Man die waas al kroank, hie hiede do Pokken. Uk sin ljoofsten Suun Ninan Cuyochi, die him ap dän Troon foulgje skuul, waas kroank. Uumdät die Krounprins bolde stoorf, moaste sik Wayna Qhapac een näie Ätterfoulge uuttoanke.

Ju Geskichtsskrieuwenge fon do Spoaniere un fon do Inka is sik nit heel un aal eenich, man dät mai weese, dät hie dät Inka-Riek twiske twäin Suune apdeeld häd: Deer waas Waskar, die as Suun fon dän Köönich un sien Suster Ruahua Occlo ätter dän Bruuk fon do Inka as legitimen Ätterfoulger jäilde kuude. Die twäide waas Atawallpa, die juun dän Bruuk fon do Inka nit uut Intucht tou Waareld keemen waas, man uut ju Ferbiendenge fon sin Foar mäd een twäide Wieuwmoanske, Tocto Koka, ju lääste Prinzessin uut ju oolde Scyr-Dynastie fon Quito. Dät liech nu gjucht nai, dät Waskar die Häärsker in ju oolde Haudstääd Cusco weese skuul un Atawallpa in Quito.

Man ätter een kuute Tied wüül Waskar ju Deelenge nit moor ounärkanne, hie wüül ätter dän oolden Bruuk die Sapa Inka, also die eensige Häärsker fon dät heele Inkariek Tawantinsuyu wäide. Somäd roate dät aan Burgerkriech twiske do bee Bruure un hiere Troppen. Aaltouhoope tjohunnerdduusend Mon looken in ju Foulge juunnuur in dän Kriech. In 1532 won Atawallpa dän Kriech juun sien Bruur un noom him in Fangenskup. Kuut leeter liet hie him wäil uumebrange.

Atawallpa wüül nu sien Häärskup uur dät heele Inka-Riek fäästigje, man dät kuude hie nit moor, uumdät hie al in 1533 ätter aan Twist mäd do Spoaniere waigjucht wuuden is.

Quito in ju spoanske Kolonioaltied un ätters

In 1534 wuude uk dät Anden-Hoochlound, wier däälich Ecuador lait, fon do Spoaniere iennuumen. Ap dän 6. Dezember 1534 gruundede die Conquistador Sebastián de Belalcázar in do Räste fon dät oolde Quito ju Stääd San Francisco de Quito. Deer lieuwden tou Begin bloot 202 Spoaniere. In 1541 unnernoomen Gonzalo Pizarro un Francisco de Orellana fon junner uut ju Kenäil-Lound-Expeditsjoon in ju Amazonas-Niede aastelk fon do Anden.

In't 16. Jierhunnert bleeuw Quito aalmantou een regionoal Säntrum. In 1563 gjuchte Philipp II. ju Real Audiencia de Quito ien. Dät waas dät bupperste Gjucht foar aan Beriek, die fon't suudelke Kolumbien bit ätter't Noude fon Peru un in't Aaste bit ätter ju Mundenge fon dän Río Napo in dän Amazonas uutdiend waas. Foarsitter fon dät Gjucht waas die Gouverneur fon Quito, die sälwen dän Vize-Köönich fon Peru un leeter fon Näigranada unnerstuude.

Do ienheemske Indioanere wuuden nit ferdrieuwen, uumdät jo as Oarbaidere bruukt wuuden. Ju kristelke Missionierenge monken do Indioanere wuude tou eerste fon do Franziskoanere uurnuumen, in't 16. un 17. Jierhunnerd koomen uk Dominikoanere, Mercedariere, Augustinere, Jesuiten un uurswäkke bietou. Hiere Säärken bestimje ju Stäädbielde bit däälich un moakje dän wichtichsten Deel fon't Waareldkultuuräärfgoud uut. Bit däälich wäd die Katoliken-Oundeel in ju Stääd ap sowät njuugentich Prozent taksierd.

In't 17. Jierhunnerd waas ju Häärstaalenge fon Wull-Stoffe un die Honnel deermäd aan wichtigen Wirtskupstwiech in Quito, foar do Indioanere juust so as foar do europäisk-stommige Ienwoonere. In't 18. Jierhunnert roate dät een Wirtskups-Krise, uumdät die spoanske Stoat moor Stjuuern hääbe wüül. Deeruum geen dät mäd ju Wull-Weeuweräi in Quito deel. In't Jier 1765 koom dät tou ju Estanco-Rebellion monken do kreoolske un indioanske Ienwoonere fon Quito, uumdät die Stoat nu uk noch een Monopol ap Alkohol un Tebak truchsätte wüül. Man Foulgen hiede dät foar't eerste nit.

Stäädploan fon Quito uut dät leete 18. Jierhunnert

As ju Frantsööske Revolutsjoon uutbriek un dan uk noch Napoleon Kriech ap dät Iberiske Hoolichailound fierde, hiede dät Foulgen foar ju Stääd. So koom dät in dän August 1809 tou een Revolutsjoon in Quito, wier die Spoanske Gouverneur ousät un een Junta unner ju Fierenge fon Juan Pío Montúfar iensät wuude. Do ferkloorden ju Uunouhongegaid fon Spoanien ap dän 10. August 1809.

Dät roate monken do näie Moachthääbere dän Wonsk, dät ienheemske Mestizen-Burgerdum moor Moacht tou reeken as do spoanske Ferwaltere. Ätter een langere Tied fon Kriech slumpede dät mäd ju Uunouhongegaid fon Spoanien, man nit juust mäd Ecuador as een Lound foar sik: In ju Slacht oun dän Pichincha ap'n 24. Moai 1822, tichte bie Quito, kuuden Uunouhongegaids-Striedere unner Simón Bolivar dät Rebät fon Ecuador fon ju spoanske Kroune looskampje, man dät wuude dan foar't eerste aan Deel fon Groot-Kolumbien, bit sik Ecuador ap dän 13. Moai 1830 uk fon Groot-Kolumbien uunouhongich moakede.

Sänt düsse Tied is Quito ju Haudstääd fon Ecuador.

Wällen

Düssen Artikkel is deelwiese uut ju düütsksproakige Wikipedia uursät.