Sproakuutbau
Dät γ (Gamma) stoant foar do näie Anweendengen fon ju Sproake.
Sproakuutbau (dt. Sprachausbau) is n näien Begriep, die der t.B. definierd wäd as “Bäidene kriege näie Muugelkhaide, ju Sproake tou ferweenden ap ne Wiese, ju der tou ju Situation paasjen däd”. Dät hat also, dät Bäidene leere mäd hiere Määmesproake uumetougungen. Däälich gjucht ju Skoule sik deerap, man immer noch wichtiger is dät Baalen fon do Oolden mäd do Bäidene. Deer konnen jo hiere ganse Lieuwend ap fäärebaue.
Deer gungt dät also uur ju oaine Sproake, man dätsälge jält wan me n uur Sproake leert, t.B. Ängelsk of Turske Bäidene Düütsk. Man hier jält uk: Wan do Begriepe in ju oaine Sproake al deer sunt, dan kon me do in ju näie Sproake uk eer ferstounde.
Dät aal is bloot muugelk, wan ju Määmesproake sik uk mäd do Situatione fon ju moderne Waareld befoatje kon, sik deeroun uutdrukke kon. So kumt me tou dän Uutbau fon ju Sproake sälwen. Dät kon sik gjuchte ap ne ‘groote’ Sproake as dät Düütske, man uk ap Regionoal- un Minnerhaidesproaken. Deer kon ne Wikipedia in sunne Sproake fielicht nutselkweese.
Probleme
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]In n Praxis rakt dät moal Begriepe wierfoar sik do Woude eerste mäd de Tied uutkristallisierje.
Fiersjoon
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Dät lät ne eenfache Uursättenge fon düütsk Fernsehen, man fuul Seelter hääbe Probleme deermäd, dan dät is neen Sjoon wät me däd, oaber Kiekjen: me kon deerwai kiekje, man wan dät Dingen uutskalted is, kon me niks deerap sjo. Man Fierkieker gungt uk je wier nit, dan dät is n ‘Fernrohr’. Fiersjoon fäilt also nit gans goud, man in Wiedkiekjen is dät Problem, dät wied in ju Betjuudenge ‘fern’ nit suk goud Seeltersk is. Dät is wäil moor ‘geräumig, breit’.
Me kon uk moal bie do Noabere kiekje: do Mooringer Noudfräiske bruuke fiirsiien (dåt) un fiirsiier (di), un do Platdüütske Feernseher of Kiekkassen.
Literatuur
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]- Spieß, Gunter [Hrsg.], Modernisierung des Wortschatzes europäischer Regional- und Minderheitensprachen - Tübingen: Narr, 1999. VIII, 243 S. : Kt.. - ISBN 3-8233-5189-3
- N. Århammar, das Nordfriesische im Sprachkontakt, in: Handbuch des Friesischen. Hg. von Horst Haider Munske. Tübingen 2001 - ISBN 3-484-73048-X, S. 313-353.
Ferbiendengen ätter buuten
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]- Määmesproake Düütsk https://web.archive.org/web/20030610181406/http://home.arcor.de/wbuese/Richtlinien_Lehrplaene.htm
- Nutsen fon Bieldebouke https://web.archive.org/web/20071227052021/http://www.hausarbeiten.de/faecher/vorschau/18154.html
- Marokkaniske Bäidene in Düütsklound https://web.archive.org/web/20090902233758/http://www.streitfall-zweisprachigkeit.de/files/pres/maas_abstract.pdf
- uur Sproake Ängelsk: http://www.heliweb.de/telic/baltessa.htm
- ju Sproake sälwen Hoochdüütsk: https://web.archive.org/web/20071102030155/http://www.lemnitzer.de/lothar/Aldianer.html