Sorbisk

Dissen Artikkel stoant in dät Wikipedia-Review.

Do bee Sorbiske Toale, Bupper- un Läichsorbisk (dt. Sorbisch), wäide boald in ju Lausitz (Łužica), n Gestrich in dät Aaste fon Sachsen (Sakska) un dät Suudaaste fon Brandenbuurich (Bramborska). Do Sorben wuuden aleer, juust as do kärntner Slowenen un uur slawiske Minnerhaide, wäil as Wenden betitteld. Die Noome wäd däälich as beleedigjend blouked.

Gliederenge

Dät Sorbiske, wat sun 54.000 Baalere häd, wäd iendeeld in two Varianten: Buppersorbisk un Läichsorbisk. Dät Buppersorbiske, wät bie wieden do maaste Baalere häd, wäd boald uum ju Stääd Bautzen (Budyšin) tou, dät Läichsorbiske uum Cottbus (Chośebuz) tou. Do bee Stääde sunt dan uk do kulturelle Zentren foar do Sorbe, wan do Baalere fon dät Sorbiske uk juust in do uumetou lääsende Täärpe woonje un nit in do Stääde sälwen.

Fergliekstabelle fon Sproaken:

Seeltersk	Buppersorbisk	Läichsorbisk	Poolsk	Tschechisk	Kroatisk	Rusk
Äiwend	wječor	wjacor	wieczór	večer	večer	večer
Bruur	bratr	bratš	brat	bratr	brat	brat
Dai	dźeń	źeń	dzień	den	dan	den
Hounde	ruka	ruka	ręka	ruka	ruka	ruka
Häärst	nazyma	nazymje	jesień	podzim	jesen	osen
Snee	sněh	sněg	śnieg	sníh	snijeg	sneg
Suumer	lěćo	lěśe	lato	léto	ljeto	leto
Suster	sotra	sotša	siostra	sestra	sestra	sestra
Fisk	ryba	ryba	ryba	ryba	riba	ryba
Fjuur	woheń	wogeń	ogień	oheň	oganj/vatra	ogon
Woater	woda	woda	woda	voda	voda	voda
Wiend	wětřik, wětr	wětš	wiatr	vítr	vijetar	veter
Winter	zyma	zymje	zima	zima	zima	zima

Geskichte

Do eerste skrieuwene sorbiske Texte datierje uut dät säkstienste Jierhunnert. Bee sorbiske Sproaken hääbe älk ne oaine Skrieuwwiese. Sorbisk en Slowenisk sunt - touhoope mäd dät Noudfräiske - do eensichste Europäiske Sproaken, do dän Dual (twofach) noch ieuwenske dän Singular un Plural aktiv anweende. Dät Buppersorbiske is wät moor dät Tschechiske äänelk un dät Läichsorbiske dät Poolske. Do Sorben un do Polen woonje uurigens eerste siet dät Eende fon dän twäiden Waareldkriech tichte bienunner.

Stoatus

Ju foarhärskjende Sproake in dät Woongestrich fon do Sorben is däälich dät Düütske. Dät Düütske häd dät Sorbiske un uur slawiske Sproaken aal fääre tourääch troangen. Fröier wuuden in groote Deele fon aastelk Düütsklound slawiske Sproaken boald, toun Biespil sogoar uum Lüchow in Niedersachsen tou. Fuul Stäädenoomen tjuuge deer noch fon, as Berlin, Chemnitz un Dresden (Drježdźany).

Do Sorben in Sachsen hoolde, mee truch dän touhoope biendende Faktor fon ju katoolske Religion, gjucht stäärk touhoope. Dät moaket dät die Taal fon Baalere fon ju litje Sproake relativ stabil is.

In ju DDR-Tied goolten do Sorben as Skaufinster foar ju Minnerhaidefrüntelkhaid fon dät kommunistiske Regime. Sorbiske Kultuurmanifestatione kreegen ruum finanzielle Unnerstutsenge. So häd ju litje sorbiske Sälskup Ferföigenge uur n oainen Rundfunkseender, Saitengen un Tiedskrifte in ju oaine Sproake un wäkke sorbisksproakige of twosproakige Skoulen.

As zentrale kulturelle Instanz fungiert ju sonaamde Domowina. Wan uk in ju Stääd Bautzen min Sorbisk boald wäd, is dät Sorbiske apfaalend deer, ap Sträitenskildere, ap Winkele un sogoar in wäkke Winkele ap Priessäädele un Kassenskiene. Ju Düütske Regierenge häd dät Sorbiske amtelk as Minnerhaidssproake anärkoand un truch dät Unnerskrieuwen un Ratifizierjen fon ju Europäiske Charta fon do Regionoal- of Minnerhaidesproaken ju Ferplichtenge uurnuumen, dät Sorbiske tou beskutsjen un tou äntwikkeljen.

Do Sorbiske WITAJ (wäilkuumen)-Bäidenstuune luuke buute sorbisksproakige uk fuul düütsksproakige Skoulkere. Ätter dät Foulgjen fon ne twosproakige of ne sorbisksproakige Foulksskoule konnen Skoulkere tougjuchte ap dät Sorbiske Gymnasium in Bautzen (Budyšin) of ap do sorbiske Middelskoulen in Radibor (Radwor) un Bautzen. Ne sorbisksproakige Hoochskoule rakt dät nit. Me kon je daach in Leipzig (Lipsk) n Universitätsstudium Sorabistik nieme.

Bruunkoole-Gewinnenge

N uur Äärwe uut ju DDR-Tied is ju Bruunkoole-Gewinnenge, wierfoar al ferskeedene sorbiske Täärpe wieke moasten. Dät Uutnunnerfaalen fon do sorbisksproakige Gemeenskuppe, do der ätter dät twoangmäitige Uumeluuken oafte ferstraid uur de Geegend lieuwje, bildet n Gefoor foar ju Funktion fon dät Sorbiske as Ferkierssproake ap dät Lound. Ätter ju Weende is ju Bruunkoolegewinnenge eenfach fääre geen. Trots massenhafte Proteste is uum 2000 dät Täärp Horno rüümed uum bit ap dät lääste Huus oubreeken tou wäiden uum ju Bruunkoole-Industrie Plats tou moakjen.

Ferbiendengen ätter buuten

Wikipedia ap Buppersorbisk

Wikipedia ap Läichsorbisk (326 Artikkele ap n 3.11.07, 3590 Artikkele ap n 19.4.2010)