Boone
| Boone | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Roodblöiende Prunkboone Phaseolus coccineus | ||||||||||
| Systematik | ||||||||||
|
Do Boone (Phaseolus), so, as dät Woud däälich maasttieds bruukt wäd, sunt n Sleek fon Leguminosen, do uurspröängelk uut Amerikoa twiske 37 °N und 30 °S foarkoomen. Dät rakt sowät soogentich Oarde fon düssen Sleek.
Boone-Ounbau
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]In Suudamerikoa rakt ju Archäologie Tjuuchnis, dät ju Meene Boone (Phaseolus vulgaris) al uum 2700 foar Kristus ounbaud wuude, dät waas also juust in ju Tied, as do Ljuude in Suudamerikoa mäd ju Buuräi begonnen (Neolithiske Revolutsjoon). Ätter ju Äntdäkkenge fon Amerikoa truch do Europäere wuuden do Boone ätter Europa broacht.
Wäkke deerfon wäide as Ietelweeren ounbaud. Do wichtichste sunt in Seelterlound two Oarde mäd unnerskeedelke Soarten:
- Ju Meene Boone (Phaseolus vulgaris) mäd unnerskeedelke Soarten, apliested fon läich tou hooch:
- Kruupboone af Paadligger
- Buskboone af Gräine Boone
- Stokboone
Ätter ju Anweendenge: Snippelboone un Iensätboone.
- Ju Prunkboone (Phaseolus coccineus)
Woudgeskichte
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Dät Woud seelterske Woud Boone kumt uut Ooldfräisk bāne un fääre, so as me dät rekonstruierd, fon Ooldgermanisk *baunō. Düt germaniske Woud häd sik in masse germaniske Sproaken ärheelden, so as Düütsk Bohne (uur Middelhoochdüütsk bōne, fääre Ooldhoochdüütsk bōna); Ängelsk bean (uur Ooldängelsk bēan), Iesloundsk baun (uur Ooldnoudisk baun). So is dät goud ättertouwiesen. Een indogermaniske Wuttel is wät stuurer tou fienden.
Juust düsse Plonten, do wie däälich deer mäd beteekenje, kuuden oaber eer ju Äntdäkkenge fon Amerikoa goarn't meend weese, uumdät dät do hier noch nit roate. Dät Woud Boone wuude also foar äänelke Leguminosen, so as ju Hangsteboone (Vicia faba) bruukt. Eerste leeter wuude dät ap dän Sleek Phaseolus uurdrain, die däälich so tou tällen dän Prototyp fon dät deerstoalt, wät wie mäd Boone meene.