Morteratsch-Glitsker
Morteratsch-Glitsker | ||
Morteratsch-Glitsker (2007) mäd Bellavista un Piz Bernina | ||
Glitsker-Oard | Doalglitsker | |
Loage | Graubünden, Swaits | |
Bierich-Koppel | Bernina-Koppel, aastelke Alpen | |
Flakte | sowät 15,3 km² (2008) | |
Loangte | sowät 6,4 km (2008) | |
Hööchte | 2020 m. bit 4020 m. | |
Iestjukte in n Truchsleek | sowät 75 m (2008) | |
Ruumte-Ienhoold fon't Ies | ca. 1,2 km³ (2008) |
Die Morteratsch-Glitsker (rätoromanisk: Glatscher dal Morteratsch/Vadret da Morteratsch) is n Alpen-Glitsker in dän Bernina-Koppel in n Kanton Graubünden in ju Swaits. Touhoope mäd dän Pers-Glitsker is hie mäd n Ruumteienhoold fon sowät 1,2 Kubikkilomeetere die Glitsker mäd dän grootsten Ruumteienhoold in do heele Aast-Alpen. Sänt Begin fon do systematiske Beooboachtenge in't Jier 1878 häd die Glitsker 2,2 Kilomeetere fon sien Loangte ferlädden, hie is däälich noch sowät 6,4 Kilomeetere loang un deermäd die träädloangste Glitsker in do Aast-Alpen, bääte Pasterze un Gepatschferner in do aastriekske Alpen.
Do bie't Ousmilten fon Glitskere in't Glitskerfoarfäild bääterläte Spuuren jäilde as typisk foar do Alpen. N Glitskerleerpaad ferkloort oun twintich Stationen Glaziologie, Geomorphologie un Vegetation. Düssen Wonderwai loangs stounde buppedät Skilde tou ju Dokumentation fon't Glitskerousmilten. In't Foarjier fiert n Ski-Paad fon ju Diavolezza uur dän Glitsker.
Uursproang fon dän Noome
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Foulks-etymologisk wäd die Noome Morteratsch truch dät Swaitser Tälster Dät Jungwucht fon n Morteratsch ferkloord. Ju rieke Buurendochter Annetta un die Fäihöid Aratsch ferkiekje sik, as sik ap een Bierichweede een groote Sälskup mät. Man hiere Oolden ferbjoode hier, mäd him tou dwoon tou hääbe, wan hie nit in ju foulgjende Tied grooten Riekduum kriege kon. Deeruum wäd Aratsch in't Buutlound Suldoat. Foar Ferträit stäärft dät Jungwucht, eer hie touräächkumt. Deerap riedet hie ätter buppe tou ju Bierichweede un lät sin Hoangst n Ouhong in dän Glitsker deeljumpje. Die Jeest fon dät Wucht spouket deerap oafter ap ju Bierichweede, un do Bierichbuuren heere hier kloagjen: „Mort Aratsch“[1] (Seeltersk: Aratsch is stuurwen). Aan fon do Höide bemäärket ju Ärskienenge, wierap do Bäiste moor Molk reeke un bolde neen Stuk Fäi moor uum Hoals kumt. Man sin Ätterfoulger wol dän Spouk nit ap sin Gruund häbe un smit dän Jeest ruut, wierap die uut n Grummelskuur flouket: «Schmaladida saja quaist' alp e sia pas-chüra!»[2] (Seeltersk: Ferflouked wees' düsse Bierichweede). Ätters wäd die Gruund uunfruchtbeer un ju Weede wäd aproat. Leeter wiedet sik die Glitsker noch fääre uut un bedäkt dän Munt Pers (Seeltersk:Ferläddenen Bierich).
Loage un Uumreekenge
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Die Morteratsch-Glitsker lait in n Kanton Graubünden, in n Besierk Maloja un in n Kring Bupperengadin. Sin Suudrant is dät italjeensk-swaitserske Skeed. Die Glitsker lait in n bupperen Deel fon n Morteratschdoal, dät fon Suude ätter Noude lapt un in dät Val Bernina gungt. Oun n Doaluurgong stoant een Station fon ju Berninaboan un n Hotel. Morteratsch- un Pers-Glitsker sunt in Klokkwieser-Sin fon do Tjoduusendere Munt Pers, Piz Cambrena, Piz Palü, Piz Zupò, Piz Argient, Piz Bernina (4'049 m), Piz Morteratsch, Piz Boval un Piz Chalchagn uumroat. Dät Smiltwoater fon n Morteratsch-Glitsker gungt uur ju Morteratsch-Siepe, ju Berninasiepe, Flaz, Inn un Donau in ju Swotte See.
Uutdienenge
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]In n bupperen, stailen Deel is die Glitsker uunwächsoam; Hie is fon Glieuwen truchbreeken un groote Iesskäiden stounde ruut. Die unnere läige Deel foarmt een goud ärkanboare Glitskertunge. Ju wiedste Steede twiske Piz Bernina un dän Bellavista-Bierichrääge bidrächt sowät 2,8 Kilomeetere. Ju grootste Uutdienenge twiske dät Suudeende un ju Glitskertunge in dät Noude bidrächt 6,4 Kilomeetere. Touhoope mäd dän Pers-Glitsker bidruuch 2008 ju Glitskerflakte 15,3 Quadratkilomeetere, die Ruumteienhoold wäd mäd 1,2 Kubikkilomeetere ounroat, man hie kon uk nit nau uutfuunen wäide. Innerdoat kon die Ruumteienhoold 0,3 Kubikkilomeetere gratter af litjer weese. Ju Iestjukte bidrächt in n Truchsleek sowät 75 Meetere.[3] Ju Fljootgauegaid fon n Glitsker kon mäd Hälpe fon Ogiven ouskätsed wäide. Foar n Deel fon n Glitsker bidruuch ju 120 Meetere in't Jier.[4] Twiske ju Isla Persa un ju Äi fon n Munt Pers fereeniget sik die Morteratschglitsker mäd n Persglitsker. Oun do Honge aastelk un wäästelk fon't Morteratschdoal häd die Glitsker goud ärkanboare Ouger-Moränen bääterlät.
Die Haud-Näärgestrich fon n Glitsker lait unner n Bierichrääch twiske dän Piz Bernina un dän Piz Argient, dät Piz Zupò un dän Bellavista-Bierichrääch in't Aaste. Die Näärgestrich gungt bit tou ju Gliekgewichtslienje ap sowät 2'600 Meetere deel.[5]
Äntwikkelenge
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]In do Kooldtiede fon't Quartär („Iestied“) ron die Morteratschglitsker in dän Inn-Glitsker. Juun Eende fon't leete Pleistozän foar 20.000 Jiere wude die hoochste Iesstound roaked. Ätters smolt die Glitsker aaltied fääre ou. Foar 14.000 Jiere ron die Morteratsch-Glitsker noch mäd een Tjukte fon 400 Meetere in't Berninadoal, wier hie sik mäd n Iesstroom fon n Berninapass fereenigede. Tou Begin fon't Holozän, also foar sowät 10.000 Jiere, roakede die Morteratsch-Glitsker Pontresina un hiede noch een Tjukte fon 150 Meetere. Dan is die Glitsker bit däälich noch litjer wuden[6], wierbie me kweede mout, dät hie foar soogenduusend Jiere uk al moal fuul litjer waas as däälich, hie is also wier n bitje gratter wuden[7]
In ju Näitied waas roakede hie 1857 sin Hoochststound, as hie bit ap 100 Meetere an ju Steede rounkeemen waas, wier däälich die Boanhoaf "Station Morteratsch" fon ju Rhätiske Boan lait.[8] In't Jier 1878 wude bigonnen, ju Loangte fon dän Glitsker systematisk tou meeten, as hie 8,6 Kilomeetere loang waas. Tou Begin wude ju Loangte in n Oustound fon tjo Jiere,(1878 bit 1881) dan fon two Jiere (1881 bit 1883 meeten. Ätter wude maasttieds älk Jier meeten, sänt 1916 is dät fääst so räägeld. Sänt Begin fon doo Meetengen bit 2008 smolt die Glitsker uum 2231 Meetere; hie häd nu bloot noch een Loangte fon 6,4 Kilomeetere. Dät hat, dät sunt in n Truchsleek älk Jier soogentien Meetere ousmolten. Do grootste Stuke wieren dät 1947 un 1953, in düsse Jiere smolten 48 Meetere ou, 1981 smolten 56 Meetere ou un 2003 77 Meetere. Bloot in fieuw Jiere wude die Glitsker gratter: 1899 uum twäin Meetere, 1912 uum fieuw Meetere, 1985 uum aachte Meetere, 1988 wier uum twäin Meetere un 2004 uum tjoon Meetere.[9] Truch Ousmilten ferleegerde sik dät Glitskereende bit 1991 uum 110 Hööchtenmeetere ätter buppe un liech dan ap 2020 Meetere. Die Glitskerstound fon däälich roaket uungefäär ju Mäite foar ju Litje Iestied uum dät Jier 1200.[10]
Fon n Begin fon do Meetengen bit tou dät Jier 1991 is die Glitsker uum sowät 2,9 Quadratkilomeetere litjer wuden, dät sunt sowät 15% fon sien Flakte. Die Ruumte-Ienhoold wude bit 1991 uum sowät 0,3 Kubikkilomeetere litjer, ju Iestjukte in n Truchsleek geen uum fieuw Meetere ap soogentich Meetere tourääch.[11]
In Winterdai 2008 und 2009 wuden unner ju Glitskertunge groote, truch oufljootend Smiltwoater äntsteene Höölen fuunen. Die Glaziologe Felix Keller meent, dät is wäil dät grootste fon aal sukke Höölensysteme in ju heele Swaits. Man do Höölen wolle, wan't woormer wäd, woarskienelk ienfaale.[12]
Geologie
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Do Steene an ju Uurflakte sunt in hiere Ferdeelenge stäärk fon do glazioale Prosässe bi'ienflouded. Uut dän Doalslus stomje tjuustergräine bit bruun-swotte Grabbos un Diorite juust so as gräine Serpentite fon do Kaanten fon Piz Palü un Piz Bernina. Fon do aastelke Doalkaanten kuume roode un wiete Alkaligranite, blaue Granodiorite un Diavolezaa-Rhyolithe. Do wäästelke Doalkaanten suurgje foar tjuusterchgräine bit bruunswotte Grabbodiorite un Diorite, wiete bit gräine Granodiorite, sonaamde Berninagranite, Alkaligranite un Amphibolite. An n Doaluutgong sunt Granite, Syenite, Diorite un Gräin-Laie tou fienden.[13]
Klima
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Truch ju binnere, säntroale Loage in do Alpen äntstounde foar ju Region uum dän Morteratsch-Glitsker charakteristiske Klimaelemente. Deer is eegentelk n Kontinentoalklima, dät sik truch heete Suumere, koolde Wintere un täämelk min Deelsleeke uutteekend. Wült hooge Bierichkoppele, in dät Suude do Bergamasker Alpen un in't Noudwääste do Glarner Alpen, dät Engadin fon do fuchtige atlantiske un mediterrane Luftmassen ousniede, bistoant oafte truch intensive Sunnenienstroalenge een läige Luftfuchtigaid.[14] As Referenzstation kon ju Meetstation ap n Berninapass (2'328 m) tjoonje. Ju lait in't aastelke Paralleldoal un is soogen Kilomeetere Luchtlienje wääge. Fon 1961 bit 1990 heelt ju Station in n Truchsleek in Temperatur fon -0,6 °C fääst.[15] Oun ju Meetstation in Pontresina (1'803 m) wude n Jiersdeelsleek fon 799 mm meeten.[Anm. 1][16] In't Doal äntstoant uum dän Morteratsch-Glitsker n komplex Wiendsystem. Do «gewöönelke» Wiende sunt Doalwiende an n Boudem un Ströömengen in ju fräie Äidatmosphäre buppe do Bierige. Man dät Glitskeries mäd sien läige Temperaturen ärtjuuget dät Mikro-Wiendsystem Glitskerwiend, die as Faalwiend ap n Doalfang uumetoulapt. Wült Doal- un Glitskerwiend juunnunnerloope, kumt dät tou n fermoorden Uuttuusk fon Energie un Fuchtigaid twiske Glitsker un Luft.[17]
Plonten in't Glitsker-Foarfäild
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Do apskrieuwene Glitskerstounde läite ju Beluukenge fon do Plonten tou dät Glitsker-Ousmilten ärkanne. Al in't fäärme Jier, ätter dät sik dät Ies fon een Flakte touräächleeken häd, kuume deer do fäärme Pionierplonten wai. In düt Pionierstadium blift ju Vegetation foar sowät twintich Jiere mäd een Bedäkkenge twiske een un tjoon Prosänt. Ap Flakten, do al eer iesfräi wuden sunt, bidrächt die Plonten-Bedäkkengsgroad bie n Boudem, die toun grootsten Deel uut Steene bistoant, füüftien bit fieuwunsoogentich Prosänt. Ätter hunnert Jiere Iesfräiegaid sunt fieuwuntachentich Prosänt fon n Boudem fon Plonten bigroit. Twiske fjautich un säkstich Jiere sunner Ies äntwikkelje sik moor as füüftich Prosänt Boudembidäkkenge. Düütelk minner is die Groad, wan Flakten kuutere Tied iesfräi sunt. Ätter twintich Jiere häd sik ap minner as twintich Prosänt fon do Flakten bigroiten Boudem bilded un ätter tjoon Jiere ap minner as tjoon Prosänt.[18]
Do fäärme Plonten, do sik in't Skut fon do Moränen ounsiedelje, äntwikkelje ferskeedene Wiesen, uum sik oun ju Uumgeegend ountoupaasjen. Wäkke Plonten as Rumex scutatus (früünd mäd ju Suurke) un Thlaspi cepaeifolium truchtringe dät Skut mäd loange kjoopende Drieuwe. Uurswäkke, as Linaria alpina uurleegerje dät Skut mäd skalferge Drieuwe. Mäd Hälpe fon apgjuchte Drieuwe kuume Plonten as Oxyria digyna uur dät Skut. Wutteljende Douke ap dän Skut bildje Plonten as Dryas octopetala af Saxifraga oppositifolia. Fljootend Skut wäd mäd ticht Wuttelwierk af peel-oardige Wuttele fon Ranunculus glacialis (Een Oard fon Hoonepootplonte), Saxifraga bryoides, Carex firma (Een alpine Oard fon Säächgäärs) un Sesleria albicans (uk n Gäärs) apheelden.[19]
-
Plontenbidäkkenge ätter ju Glitskertunge wai
-
Fääre keemene Vegetation uurkieken
-
Fäärekeemene Vegetation
-
Vegetation ap n Doaluutgong uumetou
In't fäärme Jier ätter't Ousmilten fon't Ies siedelje sik ap do friske Flakten toufäärme Epilobium fleischeri, Rumex scutatus, Myricaria germanica, Trifolium pallescens (Een Oard fon Klieuwer), Oxyria digyna un Salix daphnoides (Een Oard fon Wüülgene oun. Bit tou dät trääde Jier bigint ju Besiedelenge mäd Achillea moschata (Nai früünd mäd ju Duusendtakke), Hieraicum staticifolium un Saxifraga bryoides. In't alfte Jier foulgje Sempervivum arachnoideum (een Oard fon Huuslook) un Lotus corniculatus. In't Foarfäild fon n Glitsker is Epilobium fleischeri ap maaste tou fienden. Uur äddere Pionierplonten sunt Poa alpina, Cerastium uniflorum, Saxifraga aizoides un Geum reptans.[20]
Wäkke Plonten häbe in't Morteratsch-Doal n düütelk junger Hoochst-Oaler as in n uurigen wäästelken Alpenruum. Düt bitjuudt, dät ju Besiedelenge mäd düsse Plonten suumder iensätte as in do Ferglieksgestrige. Een Aplätteräi fon tjoon Jiere häbe Bartsia alpina, Linaria alpina un Banneetel (Urtica dioica). Mäd een Äplätteräi fon trättien un säkstien Jiere sät ju Groienge fon Achillea moschata (Früünd mäd ju Duusendtakke) un Campanula scheuchzeri (Een Oard fon Klokkerke) ien. Noch two Jiere moor Unnerskeed häd Potentilla aurea. Twintich Jiere suumet Plantago maritima (Een Oard fon Riesenpintje af Waiblääd), 27 Jiere Geum reptans. Ap maaste suumje mäd 33 Jiere Silene exscapa un mäd 42 Jiere Trifolium alpinum (Een Oard fon Klieuwer).
Buute do naamde Oarde rakt dät in't Morteratschdoal ätter dät Ousmilten fon n Glitsker noch moor ferskeedene Oarde uut do foulgjende Plontenfoamieljen: Asteraceae, Brassicaceae, Campanulaceae, Caryophyllaceae, Crassulaceae, Leguminosae, Gentianaceae, Onagraceae, Polygonaceae, Rosaceae, Saxifragaceae und Scrophulariaceae.[21]
Die Iengong fon't Morteratschdoal heert tou ju subalpine Stappe bie ju dät Wooldskeed ap 2300 Meetere lait. Dän grootsten Oundeel bie do Boome häbe do Näddelboome Larix decidua un Pinus cembra (Een Oard fon Fjuurenboom), dät Boomskeed lait ap 2350 Meetere. Larix decidua siedelt sik deerbie gauer oun as die Fjuurenboom. Al ätter tjoon Jiere sunner Ies groit deer Larix decidua, noch tjoon Jiere deer ätter roaket ju al een Hööchte fon twäin Meetere. Wilst trüütich Jiere ätter dät Ousmilten fon't Ies do Larix decidua-Boome fieuw Meetere hooch sunt bigint dan ju Groienge fon Pinus cembra. Düsse roakje in't Oaler fon tjoon Jiere een Hööchte fon twäin Meetere. Larix decidua in't Oaler fon trüütich Jiere is uur säks Meetere groot. Ju Hööchtengroienge bie düsse Boome heert in't Oaler fon fjautich bit säkstich Jiere, wan do oachte Meetere groot sunt, bie Pinus cembra twiske twintich un fjautich Jiere, wan do n bitje uur fjauer Meetere hooch sunt. In sänt moor as hunnert Jiere iesfräie Berieke sunt do Boome oaber uungefäär gliek hooch.[22]
Alpinismus
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]In't Foarjier wäd die Morteratschglitsker foar Ski-Fierdere tougjuchte moaked. Fon ju Bierichstation fon ju Diavolezza-Bierichboan fiert aan stuuren, markierden, ap Seekergaid pröiweden Ski-Wai uur dän Pers-Glitsker deel tou dät Weershuus Morteratsch an n Doaliengong. Ap ju tjoon Kilomeetere loange Oufierd wäd n Hööchtenunnerskeed fon 1100 Meetere uurwuunen. Ju Oufierd duurt twiske een un two Uuren. Uk foar Skifieren sunner tougjuchte moakede Waie wäd die Glitsker in Winterdai bruukt, toun Biespil mäd ju Oufierd fon n Piz Palü.
Bierichstiegere bigunge dän Glitsker in Suumerdai bie ferskeedene Wonderengen, so bie't Oustiegen fon ju Diavolezza uur dän Pers-Glitsker. Düsse Wonderenge is in fierde Foarm bie Skoulklassen gjucht biljoowed. N Wai ap n Piz Zupò fiert uur dän Morteratschglitsker. Wan me fon Noude uur dän Piz Bernina gungt fiert die Wai uur ju Marco-e-Rosa-Hutte an n bupperen Deel fon n Morteratsch-Glitsker, ju Isla Persa un dän Pers-Glitsker tou ju Diavolezza. Uum ju lichte Roakboargaid truch dät Morteratschdoal un ju tichtebie lääsende Bovalhutte wäd die Glitsker uk foar alpinistiske Iesuutbildenge binutsed. An n Iengong fon't Morteratschdoal lait aan foar Bäidene oainden Klieuwertuun mäd Waie fon aal Stuurhaidsgroade bit VII. Auch an der Bovalhütte wurde ein Klettergarten eingerichtet.[23]
Bielden
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]-
Touhoopefljooten mäd n Pers-Glitsker
-
Me sjucht hier dän Glitsker fon't Tungeneende fon't Jier 2000 soogen Jiere leeter.
-
In n Beriek fon't Touhoopefljooten mäd n Pers-Glitsker.
-
In ju Glitskerhööle in n Oktober 2009
Weblinks
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]- Die Morteratsch-Glitsker in't Swaitserske Glitskermeetnät
- Die Morteratsch-Glitsker ap Glaciers online
- Foarskengsprojekt Morteratsch-Glitsker fon ju Universität Utrecht (IMAU)
- Morteratsch-Glitsker – Aleer un däälich (PDF-Doatai, 4,8 MiB)
- Unnersäikenge fon ju Universität Graz tou Glitskere in ju Bernina un do Ötzdoaler Alpen
- Fotoreportoasje uur do Glitskerhöölen
- Dät ooldste Foto fon n Morteratsch-Glitsker fon 1867 in't Bieldenarchiv fon ju ETH Bibliotäike
- Filmbiedraach fon't "Schweizer Fernsehen (SF)" uur do Ieshöölen in n Morteratsch-Glitsker ("Schweiz aktuell" fon n 23. Dezember 2009)
- Filmbiedraach fon't "Schweizer Fernsehen (SF)" uur do Uutwierkengen fon n Klimawonnel an n Morteratsch-Glitsker ("Schweiz aktuell" fon n 15. September 2010)
Wällen, Anmäärkengen un Ätterwiesengen:
- Ounmäärkengen
- ↑ Do Angoawen fon ju Station Pontresina toun Deelsleek oainje sik beeter as ju fon ju Station Berninapass. Ju lait an't buppere Eende fon n Puschlav, een ätter Suude eepend Doal. Uk fääre in n Ferloop rakt dät in ju Ferloangerenge fon n Puschlav ätter Suude neen so markante, orografiske Hindere. Deertruch konnen do fuchtige Luftmassen uut Suude täämelk uunhindert ap n Berninapass uumetou fljoote. Wäästelk deerfon, juust ap n Morteratsch-Glitsker uumetou, wäide truch do Hööchten fon do Bergamasker Alpen fermoord fuchtige Luftmassen tourääch heelden.
- Literatuur
- Max Maisch, Conradin A. Burga, Peter Fitze: Lebendiges Gletschervorfeld – Führer und Begleitbuch zum Gletscherlehrpfad Morteratsch. Engadin-Press AG, Samedan 1993.
- Oankelde Ätterwiese
- ↑ Bräuche. kiknet.ch, S. 5, ouroupen ap n 19. Moai 2009.
- ↑ Die Jungfrau vom Morteratsch. Mutabor Märchenstiftung, ouroupen ap n 19. Moai 2009.
- ↑ Doaten ätter E-Mail-Kontakt mäd Andreas Bauder (Fersäiksounstalt foar Woaterbau, Hydrologie un Glaziologie fon ju ETH Zürich, VAW).
- ↑ Jürg Alean, Michael Hambrey: Lehren und Lernen am Morteratschgletscher. swisseduc.ch, 2007, ouroupen ap n 6. August 2009.
- ↑ Max Maisch: Lebendiges Gletschervorfeld. S. 35.
- ↑ Max Maisch: Lebendiges Gletschervorfeld. S. 11.
- ↑ Hilmar Schmundt: Puzzle aus dem Eis. Der SPIEGEL 21/2005 S. 166, 23. Moai 2005, ouroupen ap n 15. Juni 2009.
- ↑ Max Maisch: Lebendiges Gletschervorfeld. S. 12.
- ↑ 9,0 9,1 Vadret da Morteratsch – Messungen der Längenänderung zwischen 1878 bis 2008. Versuchsanstalt für Wasserbau, Hydrologie und Glaziologie (VAW) der ETH Zürich, 2008, ouroupen ap n 18. Moai 2009.
- ↑ Max Maisch: Lebendiges Gletschervorfeld. S. 20.
- ↑ Die Gletscher – Bernina und Ötztaler Alpen im Vergleich. Institut für Geographie und Raumforschung, Karl-Franzens-Universität Graz, 1999, ouroupen ap n 19. Moai 2009.
- ↑ Andrea Badruit: Grösste Eisdiele der Schweiz. Bündner Tagblatt, 5. Februoar 2009, ouroupen ap n 19. Moai 2009.
- ↑ Max Maisch: Lebendiges Gletschervorfeld. S.28.
- ↑ Bundesamt für Meteorologie und Klimatologie Meteo Schweiz: Das Klima der Schweiz – Eine kurze Übersicht. 2008, ouroupen ap n 19. Moai 2009.
- ↑ Bundesamt für Meteorologie und Klimatologie Meteo Schweiz: Mitteltemperaturen Berninapass: Normalperiode 1961 bis 1990. 2009, ouroupen ap n 20. Moai 2009.
- ↑ Bundesamt für Meteorologie und Klimatologie Meteo Schweiz: Jahresniederschlag Pontresina: Normalperiode 1961 bis 1990. 2009, ouroupen ap n 20. Moai 2009.
- ↑ Windsysteme im Morteratschtal. Institut für Meeres- und Atmosphären-Forschung, Universität Utrecht, ouroupen ap n 20. Moai 2009.
- ↑ Jürg Alean, Michael Hambrey: Deckungsgrad der Vegetation. swisseduc.ch, 2007, ouroupen ap n 19. Moai 2009.
- ↑ Max Maisch: Lebendiges Gletschervorfeld. S. 32.
- ↑ Max Maisch: Lebendiges Gletschervorfeld. S. 40.
- ↑ Andrea Münch, Ruth Schwarz: Dendrochronologie von Kräutern und Sträuchern im Vorfeld des Morteratschgletschers. BAUHINIA – Zeitschrift der Basler Botanischen Gesellschaft, 2007, ouroupen ap n 19. Moai 2009.
- ↑ Jürg Alean, Michael Hambrey: Maximale Baumhöhen im Gletschervorfeld. swisseduc.ch, 2007, ouroupen ap n 19. Moai 2009.
- ↑ Klettergarten Boval. Ouroupen ap n 6. August 2009