Hispaniola

Hispaniola (spoansk: La Española, uursät: "ju Spoanske") of Kiskeya (in ju Sproake fon do ienheemske Taíno, spoansk deerfon oulat Quisqueya) is mäd een Flakte fon sowät 76.480 km² dät twäidgrootste fon do Wäästindiske Ailounde un fon do Groote Antillen.

Ap dän 5. Dezember 1492 foont Christoph Kolumbus as eersten Europäer Hispaniola.

Ap dät Ailound lääse do Stoaten Haiti un Dominikoanske Republik.

Geogroafie

Sowät 90 km wäästelk lait dät grootste Antillen-Ailound Kuba un 190 km wäästelk Jamaika, 120 km aastelk Puerto Rico, 250 km noudelk lääse do Turks- un Caicos-Ailounde un 180 km noudnoudwäästelk lait dät Ailoundkoppel Inagua. Hispaniola is fon't Aaste ätter't Wääste 600 km loang; fon't Noude ätter't Suude sunt dät 250 km.

Dät Ailound häd ju Foarm fon een ätter't Wääste eepende Hounde, wierbie twäin bierichrieke Lound-Fingere fier juun Kuba un dän Jamaica Channel roagje. Die hoochste Bierich fon dät Ailound is die Pico Duarte (3098 m), die in ju Dominikoanske Republik lait. Hie is uk die hoochste Bierich fon ju heele Karibik. Ferhooldnismäitich platte Loundskup rakt dät bloot in't Aaste un in een Loangs-Doal, dät sik in't Noude twiske two Bierich-Kätten truchlukt.

Politisk is dät Ailound deeld: In dät Aaste lait ju grattere Dominikoanske Republik, wilst in dät Wääste ju litjere Republik Haiti lait. Do wichtichste Stääde sunt do bee Haudstääde Santo Domingo un Port-au-Prince.

Befoulkenge

Dät Ailound häd 21.396.000 Ienwoonere (Stound: 2015). Ju Befoulkenge fon Hispaniola stommet ou fon do ienheemske Taíno, europäiske Ienwonnerere (foaraaln uut Spanien un Frankriek) un do afrikoanske Sklouen, do do Europäere deer wai broacht hääbe. Do Kultuuren hääbe sik fermisked.

Gloowe

Do maaste Ienwoonere fon Hispaniola, in bee do Stoaten, sunt kristelk. Monken do Kristen rakt dät een groote katoolske Moorhaid. Buppedät rakt dät spiritistiske Kulte, besunners wichtich deerbie is die Voodoo-Kult, die sin Uursproang in't Wääste fon Afrikoa häd. Dät rakt uk Synkretismus, dät hat ju Fermiskenge fon do Religionen. So rakt dät Ljuude, do sik tou't Kristendum bekanne un buppedät uk dän Voodoo-Kult bedrieuwe.

Sproaken

Ju uurspröängelke Sproake fon do Taíno, ju tou do Arawak-Sproaken heerde, is uutstuurwen.

In Haiti sunt do Amtssproaken Frantsöösk un Haitioansk, een franstöösk-basierde Kreolsproake, ju ieuwenske dän frantsöösken Kääden un afrikoanske Ienfloude uk noch arawakiske un karibiske Woudwuttele bewoard häd (Substroatsproake). Uutsluutend kultiske Betjuudenge häd dät Langaj, een Sproake, ju in do Rituoale fon dän Voodoo-Gloowe bruukt wäd.

In ju Dominikoanske Republik is ju Amtssproake Spoansk, wät do maaste uk baale. Ju Dominikoanske Varietät fon dät Spoanske häd fuul besunnere Määrkmoale. Ieuwenske dät rakt dät in ju Dominikoanske Republik uk frantsöösk-, haitioansk- un ängelsksproakige Minnerhaide.