Friedrich Nietzsche

Nietzsche 1882

Friedrich Nietzsche (bädden ap dän 15. Oktober 1844 in Röcken bie Lützen; stuurwen ap dän 25. August 1900 in Weimar) waas oaintelk aan klassisken Philologe, man hie häd ful philosophisk ättertoacht, t.B. uur Sin un Gjuchtfäidigenge fon Moroal, Metaphysik un Religion, man uk uurswät.

Hie waas Atheist (as hie dät kwaad, uut aan Instinkt hääruut) un meende, uk, wan ju Muugelkhaid blift, dät dät wät buppe ju Natuur rakt, dät me dät nit roakje kon un dät dät do Moanskene deeruum eenerläi weese skuul. Hie uurlaide uk ful uur Moanskene, uur ju Äntwikkelenge fon dän moanskelke Gäist un dät Touhoopelieuwend fon Moanskene.

So gjucht bekoand wuden is Nietzsche läiweloa in do 1890er Jiere, man deer häd hie wäil niks moor fon meekriegen, uumdät hie - wildääge in Foulge fon Syphilis, man dät is nit heel un aal kloor - maal un dement wuden is. Leeter hiede hie noch een poor Sleeke, sodät hie nit moor baale un stounde kuude. Hie waas fieuwunfüüftich Jiere oold, as hie oun een Omme-Seeregaid un do Foulgen fon noch aan Sleek stoorf.

Iendeelenge fon Nietzsche sien Wierk

Nietzsche unner dän Ienfloud fon Wagner un Schopenhauer

Fon 1872 bit 1876 stuude Nietzsche unner dän Ienfloud fon Richard Wagner un Arthur Schopenhauer. Wät hie skreeuw, hiede aan romantisken Iensleek. In düsse Tied äntstuuden do Wierke

• Die Geburt der Tragödie aus dem Geiste der Musik
• Unzeitgemäße Betrachtungen:
  • David Strauß, der Bekenner und der Schriftsteller
  • Vom Nutzen und Nachteil der Historie für das Leben
  • Schopenhauer als Erzieher
  • Richard Wagner in Bayreuth

Ju „fräigäistige“ Tied

In ju Tied 1876 bit 1882 stuude Nietzsche nit moor so unner do Ienfloude fon Wagner un Schopenhauer. Wietenskuppelk-empiriske Ärkantnis stuuden in dän Faandergruund. Insteede fon touhoopehongjende Ounhonnelengen treede nu Aphorismen-Goaderengen ap, do dän Ienfloud fon do Frantsööske Moralisten düütelk moakje. In düsse Tied skreeuw hie:

• Menschliches, Allzumenschliches (mäd two Foutsättengen)
• Morgenröte. Gedanken über die moralischen Vorurteile
• Die fröhliche Wissenschaft.

Also sprach Zarathustra

• Also sprach Zarathustra (1883 bit 1885) jält as dät säntroale Wierk fon Nietzsche. Deer oane wäide näie Leeren in sinbieldelk-dichteriske Toal foarmulierd. Oafter wäd dät uk do leete Wierke touoardend.

Do leete Wierke

In do leete Wierke (1886 bit 1888) wäide Seeken, do Nietzsche eer al antoacht häd, fääre uutfierd un skäärper foarmulierd. Ieuwenske Aphorismen un Sentenzen rakt dät nu wier loangere Ouhonnelengen. In düsse Tied skreeuw hie:

• Jenseits von Gut und Böse
• Zur Genealogie der Moral
• Der Fall Wagner und Nietzsche contra Wagner
• Götzen-Dämmerung oder Wie man mit dem Hammer philosophiert
• Der Antichrist
• Ecce homo (Aan Lieuwendsbegjucht fon sik säärm)