Bieuw-Äil
| Bieuw-Äil | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Bieuw-Äil (Electrophorus electricus) | ||||||||||||||
| Systematik | ||||||||||||||
|
Die Bieuw-Äil (Electrophorus electricus, düütsk: Zitteraal) is een uungewöönelke Oard fon do Näiwaareld-Soaksfiske un kon Stroom-Steete fon sik reeke. Düsse Stroom-Steete konnen tou'e Joagd juust so as tou'e Ferdäägenge iensät wäide. Die Fisk lieuwt in do mudderge un suurstof-äärme Swäitwoatere in dät Noude un ju Midde fon Suud-Amerikoa, in't Bäkken fon dän Amazonas un in't Stroom-Rebät fon dän Orinoco un wät deer an litjere Äien mäd ferbuunen is.
Beskrieuwenge
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Die Bieuw-Äil is naan wuddelken Äil, as sin Noome un sien Uutsjoon fermiddeld. In Wuddelkhaid heert hie tou do Näiwaareld-Soaksfiske. Mäd do wuddelke Äile stimt hie in sin loangen un zylindrisken Lieuw uureen. Sin Iers-Flappert ferlopt bienaist uur dän heelen Lieuw un eendet oun't Stätspit. Rääge-, Stäit- un Buuk-Flappert rakt dät nit. Ju Loangte fon do Bieuw-Äile kon bit tou 2,8 Meetere bie een Wächte fon 20 Kilogramm weese. Die breede, rundede un ouflakkede Kop drächt een moachtige Muule, deer me dän Fisk as Roower oun kanne kon. Ju Faawe gungt fon gries bit bruunelk. Die Bieuw-Äil lieuwt in mudderch, suurstof-äärm Woater. Sowät tachtentich Prosänt fon dän Suurstof, dän die Fisk apnimt, wäd truch do besunners uutbieldede Äddere in ju bienaist tuskeloose Muule apnuumen, wiertruch die Bieuw-Äil aal tjoon bit füüftien Minuten apduuket, uum Luft tou hoaljen. Do uur twintich Prosänt fon dän Suurstof gunge uur do "Kiemen" in't Bloud.
Do Elektrizitäts-Orgoane
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Die grootste Deel fon sin Lieuw is mäd elektriske Orgoane (Elektroplax) besät. Dät sunt oaintelk uumebieldede Muskeln, do hooge Sponnengen fräisätte konnen. Älk fon düsse Orgoane bestoant uut een groote Masse stroomärtjuugende Elemente, wierfon älk bloot een litje Sponnenge ärtjucht. Do sunt as in een Batterie ounoardend, wieroane do Platten in Serie of Riege (Riegenskaltenge) skalted wäide, wiertruch Bieuw-Äile mäd sowät 5000 bit 6000 Elektrozyten touhoope aktiv Stroom-Impulse produsierje konnen.
Dät hongt deerfon ou, wo groot do Dierte sunt, man do maaste uutwoaksene Bieuw-Äile konnen touminst 600 Volt, wäkke besunners groote Dierte een Sponnenge fon bit tou 860 Volt bie aan Stroom fon 1 Ampere in two Millisekunden un somäd in kuute Tied deen Laistenge fon sowät 860 Watt fräisätte. Düsse gliektiedige Äntleedenge fon do Elektrocyten (EOD = Electric Organ Discharge) funktsjoonierd deertruch, dät die Fisk sien Offer mäd dän Kop (Pluspol) un dän Stäit (Minuspol) berüürt.
Uum sälwen naan Sleek outoukriegen (fon sik säärm of fon uur Bieuw-Äile), häd die Fisk een isolierjende Häid un buppedät Fat-Loagen uum lieuwendswichtige binnerste Deele.
Do Orgoane tjooje tou dän Fangst fon Büüte, tou ju Ferdäägenge, tou ju Orientierenge un uum dät Revier outouskeeden. Ju Sponnenge rakt gewöönelk bloot Ferlof, litjere Fiske tou doodjen, man ju kon uk moal Moanskene doodelk ferseerje. Sogoar foar grattere Dierte kon aan elektrisken Sleek fon dän Bieuw-Äil läip uutgunge, uumdät do Dierte beduust wäide un ferdrinke konnen. Alexander von Humboldt, die sik in't Jier 1800 mäd dän Fisk befoated häd, uurlääwert, dät bie ju Expeditsjoon binne fieuw Minuten twäin Hoangste ferdronken wieren. Humboldt un sien Meestriedere hääbe ätters fjauer Uuren loang mäd do Fiske experimentierd, in Foulge deerfon moasten jo bit tou dän uur Dai Muskel-Swäkte, Piene in do Liede un Kotshaftegaid uuthoolde.
Loange Tied häd ju Foarskenge mäd Skepsis ap dät kieked, wät Humboldt uur dän Bieuw-Äil skrieuwen häd. Man näiere Foarskengen konnen bewiese, dät dät aal sien Gjuchtegaid häd.
Foar ju Orientierenge in't mudderge Woater, uum dät Revier outouskeeden un Poortnere foar ju Foutplontenge tou fienden, rakt die Bieuw-Äil bloot litjere Stroomsleeke ou.
Wällen
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]- Düssen Artikkel berauet foar groote Deele ap een Uursättenge uut ju düütsksproakige Wikipedia.