Stroalenge

Stroalenge is dät Uutseenden fon Energie as Woogen (elektromagnetiske Stroalenge), do me sik uk toanke kon as litje Deele (Kwante).

Wan me mäd wäd Häddes juun n Saiseblääd slacht, dan klingt dät. Dät kumt deerfon, dät dät Saiseblääd trillet un dät Triljen an de Luft meedeeld wäd un so in uus Oore kumt. Deerbie kuume liek fon dät Blääd longitudinoale Woogen, deeruum dät jo in de Laangte trilje, wüült fon dän Snied un ju Rääch transversoale Woogen kuume, do der twäärs trilje.

Sukke Luudwoogen (dt. Schallwellen) bewäägje sik mäd ne Gauegaid fon 300 Meter pro Sekunde truch de Luft. Uk truch hädde Materioale plontje do sik goud fout, man nit truch dät Luftloose. Junge Moanskene konnen Luud heere dät 16 bit 20 Moal pro Sekunde trillet (16 Herz bit 20 Kiloherz, kut: 16Hz-20kHz). Deerbuute lait dan noch Infraluud (unner 16 Hz) un Ultraluud (buppe 20 kHz). Dät sunt also do haagere Frequenzen.

Gans uurs is dät mäd elektromagnetiske Woogen. Do bewäägje sik bolde alleweegense truch un hääbe in dät Luftloose ne Gauegaid fon 300 000 km pro Sekunde. Dät sunt gans ferskeedene Soarten fon Stroalenge, so as hier unner tou sjoon is:
Gjuchts sjucht me do Wikselstroome mäd gans läige Frequenzen fon 10 bit 10 000 (10^4)Hz (sjuch ap ju unnerste Skala); deertou heert t.B. uus gewöönelke Elektrizität-Nät mäd ne Frequenz fon 50 Hz. Bie sukke läige Frequenzen trät noch bolde neen Stroalenge ap.

Eerste buppe 10 kHz (10^4 Hz) wäd ju Stroalenge wichtich un fange dan do Radiowoogen oun mäd Loang-, Middel- un Kuut-Wooge. Dät do Woogen bie haageren Frequenz immer kuuter wäide, kon me ferstounde uut hiere Gauegaid: trilje do 300 000 Moal pro Sekunde, dan is älke Wooge juust 1 km loang. Bie sun Frequenz oarbaidet ju Loangstwoogenseender bie Roomelse, deeruum dät haagere Frequenzen nit truch dät Woater tringe konnen.

Buppe sowät 10^7 Hz (Woogenlaangte uum 3 Meter) fange dan do UKW, VHF un UHF-Woogen oun un dan deerbuppe do Woogen do der foar Radar un Magnetron-Häide benutsed wäide. Dan n Aantje fääre kumt dan Teraherz-Stroalenge un deerbuppe ju Infrarood-Stroalenge, ju moaket dät wie ju Waamte fon n Häid af fon de Sunne fäile. Un dan kumt eendelk dät sichtboare Lucht. Dät is man n gans smällen Beend, wier ju Faawe annert fon rood bie 750 nm (juust minner as een duusendste millimeter) tou blau bie 400 nm. Do Faawen sitte uk aal in dät wiete Sunnelucht, so as me sjo kon in n Rienbooge.

Deerbuppe kumt dan ju ultraviolette Stroalenge en dät is wier die Gefoar anfangt. Dät kumt deerhäär, dät bie haageren Frequenz do Kwante immer haageren Energie kriege un somäd eer dät Lieuwend skoadje konnen. Dät hat ne ionisierjende Stroalenge un dät wäd noch läpper bie ju Röntgen-Stroalenge, ju der tougliek uk selektiv bruukt wäd uum Krebs-zellen dood tou moakjen. Uk nutselk is, dät ju truch dät Lieuwend skient, wiertruch wie sjo konnen af deer wät loos is.

Noch gefoarelker is ju bie Radio-aktivität aptreedende Gamma-Stroalenge un ju Hööchte-Stroalenge, ju in de Waareldruumte härsket.