Wältext fon Siede Lier (Stääd) bekiekje

{{Universele ynfoboks stêd
| namme                       = Lier
| ôfbylding                   = Leer Rathaus Hafen townhall harbour 2008.jpg
| ôfbyldingsbreedte           = 270
| ôfbyldingstekst             = 
| ynwennertal                 = 35.663 <small>(2022)<ref>[https://www.statistik.niedersachsen.de/startseite/ LSKN Läichsaksen]</ref></small>
| oerflak                     = 70,11 km&sup2;
| befolkingstichtens          = 509 km&sup2;
| stêdekloft                  = 
| hichte                      = 3 M. buppe N.N.
| lân                         = [[Düütsklound]]
| bestjoerlike ienheid 1      = Buundeslound
| namme bestjoerlike ienheid 1= [[Läichsaksen]]
| bestjoerlike ienheid 2      = Loundkring
| namme bestjoerlike ienheid 2= [[Loundkring Lier|Lier]]
| boargemaster                = 
| stêdsyndieling              = 
| stifting                    = 
| postkoade                   = 26789
| tiidsône                    = [[UTC]] +1
| simmertiid                  = [[UTC]] +2
| koördinaten                 = 
| webside                     = [https://www.stadt-leer.de www.stadt-leer.de]
}}
'''Lier''' (Struukeljers: '''Läir''', [[Düütsk]]: ''Leer'') is een Stääd in [[Läichsaksen]], in dän [[Loundkring Lier]]. Ju Stääd häd sowät 34.000 Ienwoonere, un is deermäd ätter [[Oamde]] un [[Auerk]] ju träädgrootste Stääd fon [[Aastfräislound]]. 

Ju Stääd is uursproangelk äntsteen an ju [[Leda]], man is uutsprat ätter ju [[Oamse]]. So kuuden uk do Seeskiepe in ju Stääd oun foare. Truch aal do Ferkiersferbiendengen, do bie Lier touhoope kuume, beskrieuwt ju Stääd sik as „Poute fon Aastfräislound“ (''Tor Ostfrieslands'').

In dät leete 14. un äddere 15. Jierhunnert waas Lier truch dän Haudling [[Focko Ukena]] dät politiske Säntrum fon Aastfräislound. Lier kreech ju Stäädstoatus eerst in dät Jier 1823. In't Foaren waas Lier n Täärp mäd Määrkedgjucht, man funktionierde daach aal fuul laanger as ne Stääd.

Ju oolde Binnenstääd jält truch hiere historiske Huuse as een fon do fluchste Stääde in ju Region.<ref name="Kiesow127">[[Gottfried Kiesow]]: ''Architekturführer Ostfriesland''. Verlag [[Deutsche Stiftung Denkmalschutz]], Bonn 2010, ISBN 978-3-86795-021-3, S. 127.</ref> Fjauer Buurgen, oolde Huuse un Säärken uut ferskeedene Jierhunnerde sunt in ju Stääd tou fienden.

== Geografie ==
[[Bielde:Flug Westerstede nach Leer 2010 259.jpg|thumb|180px|Ju Steede, weer ju Leda in ju Oamse fljut.]]
=== Steede ===
Lier lait in dät Suude fon dän Region [[Aast-Fräislound]], in dät düütske Buundeslound [[Läichsaksen]]. Ju Stääd lait uungefeer 20 Km. aastelk fon dät [[Groningerlound]], un 40 Km. wäästelk fon [[Ooldenbuurich]]. Ju oolde Stääd is an ju [[Leda]] äntstounden, nit so fier wäch fon ju Mundenge. Ju Stääd Lier wuude gratter un gränset Däälich in dät Wääste an ju [[Oamse]]. Siet do Stäädsdeele Bingum un Nettelbuurich 1972 tou ju Meente Lier keemen sunt, lait dät Stäädsgebiet uk wäästelk fon ju Oamse un suudelk fon ju Leda. Do Skiepe, do fon See kuume, foare truch ne Seeslüüse, ju dän Hoawen skuult.

=== Geologie ===
Dät Säntrumgebiet fon ju Stääd lait ap n Uutlooper fon dän Oldenbuurichsk-Aastfräiske Geesträäch uut ju [[Iestied]]. Besunners in dät Säntrum un in Deele fon Loga un Logabirum fiendet me oafte Sounde un Blokleem in dän Boudem. Die Geesträäch wäd in dät Wääste, Suude un Suudaaste fon do Marske fon ju Oamse un Leda uumsingelt. Dät Gebiet appe Naite fon do Äien bestoant uut uursliekte Foane. In dät noudaastelke Deel fon dät Stäädsgebiet, in dät Noude fon dät Stääddeel Logabirum, rakt dät uk [[Foan]]gruund. Uursprungelk hääbe in dät Noude fon ju Stääd uk ferskeene Soundbälte lain, do bit dät Begin fon dät 20. Jierhunnert oudreeget wuuden sunt. Däälich lait dät Stäädsgebiet twiske een un soogen Meter hööchte buppe NN.<ref>Eberhard Rack: ''Kleine Landeskunde Ostfriesland''. Isensee Verlag, Oldenburg 1998, ISBN 3-89598-534-1, S. 13 (Grafik)</ref>

=== Klima ===
Lier lait in n mäitige Klimazone, wät unner Ienfloud fon ju [[Noudsee]] stound. In n Suumer sunt do Deegestemperatuuren läiger as in dät Binnenlound, in n Winter sunt do Temperatuure maastens haager.

Ätter ju Klimaklassifikation fon Köppen lait Lier in n Gebiet, dät ju Iendeelenge ''Cfb.'' häd.<ref>[http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/ Waareldkoarte mäd aktualisierde Doaten uut ju Köppen-Geiger-Klimaklassifikation]</ref> (Klimazone C: woorm-mäitige Klima, Klimatyp f: fuchtich-mäitige Klima, Unnertyp b: woorme Suumer)

Binnen ju mäitige Zone heert Lier bie dän ''Klimabezirk Niedersächsisches Flachland Nordsee-Küste''. Dät Klima is maritim, maastens is dän Suumer relativ köilich un rakt et relativ fuul Rien, man die Winter is mild un in n Winter faalt nit fuul Snee.

Ju eerste Weederstation, ju tichtebie Lier lait, is in Oamde tou fienden.<ref>''[http://www.dwd.de/bvbw/generator/DWDWWW/Content/Oeffentlichkeit/KU/KUPK/Wir__ueber__uns/Organisation/Standortkarte,templateId=raw,property=publicationFile.pdf/Standortkarte.pdf Deutscher Wetterdienst: Standortkarte]'' (PDF-Doatai, 113 kB)</ref>

{| class="wikitable" style="font-size:90%;width:100%;border:0px;text-align:center;line-height:120%;"
! style="background: #99CCCC; color: #000080" height="17" | Mound
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Jan
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Feb
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Mee
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Apr
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Moa
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Jun
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Jul
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Aug
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Sep
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Okt
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Nov
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Dez
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Truchsleek Jier
|-
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Maks. Temperatuur (°C)
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 4
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 5
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 8
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 12
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 17
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 20
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 21
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 21
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 18
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 14
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 8
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 5
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | <center>'''12,8'''</center>
|-
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Min. Temperatuur (°C)
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | -2
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | -1
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 1
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 3
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 6
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 9
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 11
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 11
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 9
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 6
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 2
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 0
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | <center>'''4,6'''</center>
|-
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" height="16;" | Rien (mm)
| style="background: #FFFFFF; color: black;" | 59,2
| style="background: #FFFFFF; color: black;" | 40,1
| style="background: #FFFFFF; color: black;" | 51,4
| style="background: #FFFFFF; color: black;" | 46,0
| style="background: #FFFFFF; color: black;" | 61,5
| style="background: #FFFFFF; color: black;" | 77,4
| style="background: #FFFFFF; color: black;" | 74,8
| style="background: #FFFFFF; color: black;" | 67,2
| style="background: #FFFFFF; color: black;" | 65,6
| style="background: #FFFFFF; color: black;" | 62,5
| style="background: #FFFFFF; color: black;" | 69,1
| style="background: #FFFFFF; color: black;" | 63,2
| style="background: #FFFFFF; color: black;" | <center>'''738'''</center>
|-
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Sunne (Uuren)
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 1
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 2
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 3
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 5
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 6
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 6
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 6
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 6
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 4
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 3
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 2
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 1
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | <center>'''3,8'''</center>
|-
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Riendeege
| style="background: #FFFFFF;" | 13
| style="background: #FFFFFF;" | 9
| style="background: #FFFFFF;" | 12
| style="background: #FFFFFF;" | 10
| style="background: #FFFFFF;" | 11
| style="background: #FFFFFF;" | 11
| style="background: #FFFFFF;" | 11
| style="background: #FFFFFF;" | 11
| style="background: #FFFFFF;" | 11
| style="background: #FFFFFF;" | 11
| style="background: #FFFFFF;" | 14
| style="background: #FFFFFF;" | 14
| style="background: #FFFFFF;" | <center>'''138'''</center>
|-
|}
Wälle:<ref>[http://www.holidaycheck.de/klima-wetter_Leer-ebene_oid-id_10777.html Klimainformationen für Leer] fon ju Websiede holidaycheck.de</ref>
[[Bielde:Leer Stadtteile.svg|thumb|180px|Do Stäädsdeele fon Lier.]]
=== Stäädsdeele ===
Lier häd nüügen Stäädsdeele: Säntrum, Bingum, Heisfelde, Hohegaste, Leerort, Loga, Logabirum, Nettelburg un Nüttermoor. 

Two Stäädsdeele sunt truch Woater skeeden fon de Rest fon dät Stäädsgebiet: Nettelburg lait suudelk fon ju Leda, in dät [[Uurledingerlound]], Bingum lait wäästelk fon ju [[Oamse]], in dät [[Reiderlound]]. Deertou rakt et tou Biespil noch Woongebiete, do bie ju Stääd heere, man neen oainstoundige Stäädsdeele sunt. Biespile sunt Siebenbergen, Logaerfeld un Eisinghausen.

=== Noabermeenten ===
Ju Stääd Lier lait säntroal in dät Fäästloundgebiet fon dän [[Loundkring Lier]]. Ju gränset an soogen fon do alwen Meenten in dän Loundkring. Dät sunt (ätter Klokwiesergjuchtenge, beginnende in dät Noudaaste) do Samtmeenten [[Samtmeente Hesel|Hesel]] un [[Samtmeente Jümme|Jümme]], do Meenten [[Rauderfeen]] un [[Westoverledingen]], ju Stääd [[Weener]] as uk do Meenten [[Jemgum]] un [[Moormerlound]].

== Geskichte ==
[[Bielde:Leerort.jpg|thumb|Ju Fäästenge Leerort]]
Die Noome Lier waas aal uum dät Jier 792 bekoand. Die Fräisenapostol un Biskop fon Münster [[Liudger]] räisede in n Apdraach fon Karl die Groote truch do fräiske Lounde, un gjuchte ne Säärke in Lier ap.<ref name="Geskichte leer.de">[http://www.leer.de/index.phtml?NavID=1778.29&La=1 Geskichte ap leer.de]</ref>

In dät leete 14. Jierhunnert un in dät äddere 15. Jierhunnert waas Lier truch dän aastfräisken Haudling [[Focko Ukena]] dät politiske Säntrum fon [[Aastfräislound]]. Hie baude uum 1421 ju „Fockenbuurich“ un naamde sik Haudlin fon Lier. Focko Ukena hiede n Buund mäd do Piroaten, hiede [[Tom Brok|Ocko II. tom Brok]] in ju [[Slacht fon Tjootern]] fersläin, un hiede dän Ärtsbiskop fon Bremen un do Groafe fon Ooldenbuurich besiegt. Do aastfräiske Haudlinge un Buuren fäilden sik fon Ukena sien Ienfloud un Macht betruued. Die „Buund fon ju Fräiegaid“ sätte sik juun Focko Ukena, un do beleegeren ju Fockenbuurich in dät Jier 1430, ju mäd dän Äidboudem liekmoaked wuude. So kuude ju Buurich, so as [[Ubbo Emmius]] skrieuwt, uk uur Ljuude, do een Betruuenge fon ju Fräiegaid weeren, neen Skuul bjoode. Nit fier fon ju Fockenbuurich, baude een fon do Erben fon Ukena, Hayo Unken, ju Harderwykenbuurich in dät leete 15. Jierhunnert. Hayo Unken un sien Harderwykenbuurich weeren neen Betruuenge foar do Ljuude.<ref name="Geskichte leer.de"/>

Cirksena un ju Hansestääd Hambuurich bauden näie Hondelsweege truch do fräiske Lounde. In disse Tied wuude ju [[Buurich Stickhusen]] baud, toun Skuts fon do Hondelsweege. In dät Jier 1453 keem ju Fäästenge Leerort, un deermäd ju Lier, unner ju Heerskup fon Ulrich Cirksena. Unner Ulrich Cirksena sien Ätterkuumen wuude Leerort ju stäärkste Fäästenge in ju Region. Cirksena wuude 1464 dän Groaf fon Aastfräislound. Ju Stääd waas loange Tied Residenz fon do aastfräiske Groaven. Do weeren in dät 16. Jierhunnert oafte in Leerort. Ättertied wuude [[Aurk]] Residenz. In 1508 kreech Lier hiere Määrkedgjucht. Truch dän Hondel wuuks Lier. Lier hiede uum et Jier 1600 twisken 3.000 un 3.500 Ienwoonere un hiede uungefeer 500 bit 550 Huusen.<ref name="leer.de Geschichte">[http://www.leer.de/index.phtml?mNavID=1778.302&sNavID=1778.302&La=1 www.leer.de] Geschichte -> Aufstieg zum Marktflecken</ref> Ju ''Waage'' wuude 1714 baud. Ätter dän Dood fon de lääste Fürst fon Aastfräislound in dät Jier 1744, Carl Edzark Cirksena, wuude Aastfräislound un deertruch uk Lier n Deel fon Prüüsen. 1756 begon de [[Soogenjierige Kriech]], een Jier deerätter wuude Lier fon frantsööske un aastriekske Truppen besät. Ju Stääd wuude nit uutplunnerd fon do Soldoaten, man ju Stääd moust fuul Kontributionen betoalje un uk truch do Ienquartierengen waas ju Stääd sweer belastet. Fon aal do Skoade fon do Soldoaten in Aastfräislound, touhoope 358.557 Riekstoaler, waas bolde two Träädel, 226.096 Riekstoaler, fon dän Skoaden bloot in Lier un ju Evenbuurich.

[[Bielde:Leerhafen1850.jpg|thumb|left|280px|Die Hoawen fon Lier uum 1850.]]
Ju Stääd kreech in dät Jier 1856 ne Toachferbiendenge mäd de "Hannoversche Westbahn", ju Iersenboan ferkoppele [[Oamde]] in dät Noude mäd dät [[Ruhrgebiet]] in dät Suude. Deermäd wuude Lier n säntroal Punt foar dän (Iersenboan-)Ferkier in [[Aastfräislound]]. Aastfräislound, un deertruch uk Lier, wuude 1866 wier Deel fon Prüüsen. Unner ju näie Heerskup wuude ju Infrastruktuur noch fääre äntwikkeld. Twiske 1867 un 1869 wuude ju Suchferbiendenge ätter [[Ooldenbuurich]] wai baud, 1867 keem ju Suchferbiedenge ätter Nieuweschans deertou. Deertruch wuude Lier dän säntroalen Punkt foar dän Suchferkier in Aastfräislound. 1900 keem noch ne Suchferbiendenge ätter Auerk und Wittmund deertou, ju bit 1956 foar dän Persoonenferkier un bit 1967 foar dän Frachtferkier bruukt wuude.

In dän [[Twäide Waareldkriech|Twäiden Waareldkriech]] wuude Lier nit so läip fon Fljoogerbomben fernäild as tou Biespil [[Oamde]]. N Stuk of wät Bomben fernäilden oankelde Huse. In do lääste Dege fon´n Twäiden Waareldkriech wuude ju Stääd fon ju Weermacht ferdäägent. Die Stäädkommandat häd ap´n 24. April 1945 dän Befeel roat do Bräägen uur ju Oamse un Leda stukken tou moakjen uum do Allierten tou brämsjen. Ap´n wäästelken Waal fon ju Oamse stuuden do Kanadier un jo reagierten mäd Artillerie. Ju Stääd wuude ap n 28. April 1945 fon Kanadier besät. In do eerste Jiere ätter dän Kriech wuude ju Stääd Lier un dän Loundkring Lier Deel fon ju britiske Besättengszone. 1946 wuuden do eerste politiske Paatäie wier touläiten un in dätsälge Jier wuuden ap n 15. September do eerste näie Woalen heelden. Ätter dän Twäiden Waareldkriech keemen gjucht fuul düütske Fluchtlenge ätter Lier wai, do ferdreeuwen weeren uut do fröiere Gebiete fon dät Düütske Riek in dät Aaste. 
[[Bielde:LeerStreet.jpg|thumb|Fon 1971 bit 1990 wuude ju historiske Binnenstääd saniert.]]
Ätter dän Twäiden Waareldkriech roate et 1945 uungefeer 14.200 Ienwoonere, fieuw Jier leeter keem ju Ienwoonertaal buppe ju 20.000 Gränse.<ref>Enno Eimers: ''Kleine Geschichte der Stadt Leer''. Verlaf Schuster, Lier 1993, ISBN 3-7963-0293-9, Siede 116.</ref> In 1950 woonden 5.578 Fluchtlenge in Lier, wät 27,1 Prozent fon ju ganse Stäädsbefoulkenge waas. In disse Tied wuuden fuul näie Huuse baud. Truch do Fluchtlenge, un do düütske Soldoaten do ätter dän Kriech wieruumekeemen, hiede ju Stääd wirtskuppelke Probleeme, wil et nit genouch Oarbaid roate. Ju Stääd Lier un dän Loundkring Lier fersoachten Firmen fon buuten ätter Lier tou hoaljen. Fon 1948 bit 1960 wuuks ju Taal fon industrielle Bedrieuwen fon 20 ätter 36, ju Taal fon Groothondelbedrieuwen wuuks fon 80 ätter 119.<ref>Enno Eimers: ''Kleine Geschichte der Stadt Leer''. Verlag Schuster, Lier 1993, ISBN 3-7963-0293-9, side 118.</ref>

In dät Jier 1950 kreech Lier n näi Woapen. Dät Stäädswoapen wuude teekend ätter aan n Oudruk fon n Siegel uut dät Jier 1639. Ap n 1. Oktober 1955 kreech Lier sien Stoatus as oainstoundege Stääd. In dät Jier 1968 wuuden Heisfelde un Loga Stäädsdeele fon Lier, 1971 keem foulgede Leerort dan uk. Bingum, Hohegaste, Logabirum, Nettelburg un Nüttermoor wuuden in dät Jier 1972 Stäädsdeele fon Lier, weertruch ju Ienwoonertaal foar dät eerste Moal moor as 30.000 bedreech.

1971 wuude begonnen mäd dät sanierjen fon ju historiske Binnenstääd. Die uursproangelke Plan waas uum ne Flächensanierenge tou moakjen, juust as in ju historiske Binnenstääd fon [[Norden]]. Do engagierten Burgere juunsätten sik un fersoachten do Politiker tou beweegen, bloot ne Objekt- un Ensemblesanierenge truch tou fieren. 1990 waas ju Stäädsanierenge kloor. Ju sanierte historiske Binnenstääd hiede ne positive Uutwierkenge ap dän Tourismus un moakede Lier een fon do maast betjuudende Ienkoopstääde in Aastfräislound.

=== Ienwoonere ===
Ienwooner-Äntwikkelenge fon ju Stääd Lier<ref name="leer.de Zahlenspiegel">[http://www.leer.de/index.phtml?mNavID=1778.26&sNavID=1778.26&La=1 Ienwoonertaale fon ju Stääd Lier] ap ju Websiede leer.de</ref><ref name="leer.de Geschichte"/>:

<timeline>
ImageSize = width:700 height:225
PlotArea = width:650 height:200 left:33 bottom:18
AlignBars = justify

Colors =
 id:canvas value:rgb(0.98,0.98,0.98)
 id:grid1 value:rgb(0.8,0.8,0.8)
 id:grid2 value:gray(0.8)
 id:bars value:rgb(0.75,0.75,0.75)
 id:text value:rgb(0.5,0.5,0.5)

BackgroundColors = canvas:canvas

DateFormat = yyyy
Period = from:0 till:40
TimeAxis = orientation:vertical
ScaleMajor = unit:year increment:5 start:0 gridcolor:grid1

plotData=
 color:g width:28 mark:(line,white) align:center fontsize:S color:bars
 bar:1600 from:start till:3 text:3.000
 bar:1745 from:start till:4 text:4.500
 bar:1814 from:start till:5 text:5.353
 bar:1880 from:start till:10 text:10.086
 bar:1940 from:start till:14 text:13.898
 bar:1945 from:start till:18 text:18.071
 bar:1950 from:start till:20 text:20.414
 bar:1961 from:start till:21 text:21.418
 bar:1970 from:start till:34 text:34.262
 bar:1980 from:start till:31 text:31.303
 bar:1990 from:start till:32 text:31.859
 bar:2000 from:start till:33 text:33.849
 bar:2011 from:start till:34 text:34.301
 bar:2022 from:start till:36 text:35.663

TextData =
 pos:(50,200) fontsize:L textcolor:text text:Ienwooner-Äntwikkelenge fon ju Stääd Lier
</timeline>

== Infrastruktuur ==
=== Wirtskup ===
Die Hoawen fon Lier lait sowät hundert kilometer fon ju Noudsee (bie [[Borkum]]). Truch ne Slüüse is dän Hoawen fon Lier skeeden fon ju Leda un ju Oamse. 2011 wuude in n Hoawen fon Lier 623.000 Tonnen uumesloain.<ref>[http://www.oz-online.de/-news/artikel/51588/Umschlag-im-Leeraner-Hafen-floriert Umschlag im Leeraner Hafen floriert] uut ju ''Ostfriesen-Zeitung''</ref> Ju Bünting Gruppe is siet 1806 in Lier fertreeden un is een fon do grootste Oarbaidreeker fon ju Stääd. Bünting besit uk ferskeedene Supermäärke, man ju Firma is ap maasten bekoand uum sien Aastfräisentee.

=== Ferkier ===
[[Bielde:Ostfriesland Verkehr-de.svg|thumb|Ferkier in Aastfräislound.]]
Lier lait an do Autoboane A 28 (Lier - [[Ooldenbuurich]] - [[Bremen]]) un A 31 ([[Oamde]] - [[Lier]] - [[Bottrop]]). Ju Stääd häd tjo Ferbiendengen ätter do Autboane wai, dät sunt ''Jemgum'' (wäästelk fon ju Oamse), ''Lier-Wääst'' un ''Lier-Aast''. Noudwäästelk fon ju Stääd fiert ju A 31 unner ju [[Oamse]], truch dän ''Emstunnel''. Ju B 70 ([[Papenbuurich]] - [[Moormerlound]]) un ju B 436 ([[Weener]] - [[Loundkring Fräislound]]) sunt two wichtige Ferbiendengssträiten, do truch ju Stääd fiere. 

Die Boanhoaf Lier ferbiendet ju Stääd ätter dät Wääste und Suude mäd [[Groningen (Stäad)|Groningen]] un [[Münster]], in dät Noude mäd [[Oamde]] un in dät Wääste mäd Bremen. 

Noudelk fon ju Stääd lait dän Fljuchplats Lier-Papenbuurich. Die Fluchhoawen häd ne 1200 m loange asfaltierde Start- un Landengsboan.<ref name="leer.de Zahlenspiegel"/> Die Fljuchplats Lier-Papenbuurich wäd foarallen bruukt foar nationoale un internationoale Charterfljugen, dän Wierkferkier fon Bedrieuwen uut ju Region Lier/Papenbuurich, Fljuche ätter do aastfräiske Ailounde, un wäd uk fon Privoatpiloten benutst. Mäd uungefeer 23.000 Fljuchbeweegengen älk Jier is dät aan fon do maast benutste Fljuchplatsen in Läichsaksen.<ref>[http://www.maritime-wirtschaftsregion-ems.de/sites_ger/verkehrslage.html Maritime Wirtschaftssregion Unterems: ''Verkehrslage''</ref> 

Die Hoawen lait uungefeer 97 Km. fon ju Mundenge fon ju Oamse (bie [[Borkum]]). Truch een Seeslüüse is dän Hoawen skeeden fon Leda un Oamse. In 2011 wuuden in dän Hoawen fon Lier 623.000 Tonnen uumsloain.<ref>[http://www.oz-online.de/-news/artikel/51588/Umschlag-im-Leeraner-Hafen-floriert Umschlag im Leeraner Hafen floriert] uut ju ''Ostfriesen-Zeitung''</ref>

=== Medien ===
Bie ju ''ZGO Zeitungsgruppe Ostfriesland GmbH'' in Lier wäd ju ''Ostfriesen-Zeitung'' moaked, ju in gans Aastfräislound Abonnenten häd un fon Moundai bit Snäiwende ärskient. Dät Stäädsdeel Bingum lait in dät [[Reiderlound]], also in dät Gebiet weer ju ''Rheiderland-Zeitung'' uut [[Weener]] fon Moundai bit Snäiwende ärskient.

Ferskeedene Blääde, do mäd Ansäigen finansierd wäide (so as ''Ostfriesland Kompakt'', ''Sonntags-Report'', ''Kurier am Freitag'', ''Leer Aktuell''), ferskiene älke Wieke of älke Mound, un skrieuwe uur lokoale Seeken.

In ju Stääd rakt et n Studio fon [[Radio]]seender ''Radio Ostfriesland''. 

=== Skoulen ===
In Lier rakt et soogen litje Skoulen un ferskeedene groote Skoulen. Dät Teletta Gross Gymnasium un Ubbo-Emmius-Gymnasium hääbe älk moor as 1.000 Skoulere. Dät Ubbo-Emmius-Gymnasium is ätter dät Johannes-Althusius-Gymnasium Oamde un dät Ulrichsgymnasium Norden dät träädooldste Gymnasium fon [[Aastfräislound]]. Ju Seefoartskoule in Lier is n Deel fon ju Hoochskoule Oamde/Lier. In ju Stääd rakt et uk ne Foulkshoochskoule foar dän [[Loundkring Lier]], die Beroupsakademie Aast-Fräislound, die Kringmusikskoule, dät Studienseminar Lier, do Ferwaltengs- un Wirtskupakademie un uur privoate Bildungsiengjuchtengen.<ref name="leer.de Zahlenspiegel"/>

== Politik ==
=== Stäädräid ===
In dän Stäädräid fon Lier rakt et 38 Sitte. Ju Taal is fäästlaid in dät läichsaksiske Kommunoalferassengsgesäts, un jäild foar Meenten, do twiske 30.001 und 40.000 Ienwoonere hääbe. Do Räidsljuude blieuwe, ätter do wääld wuuden sunt, sitte foar fieuw Jier.

Hierunner foulget dät Resultoat fon do Woalen fon n 11. September 2011:

{| class="wikitable" width="70%"
|- 
! style="background-color: #ffd700" | Paatäi
! style="background-color: #ffd700" | Prozänt
! style="background-color: #ffd700" | Sitte
! style="background-color: #ffd700" | Anmäärkengen 
|- align="right"
| align="left" bgcolor="#ececec"|[[Sozialdemokratische Partei Deutschlands|SPD]]
| 30,4% || 12 || align="left" | − 4 Sitte
|- align="right"
| align="left" bgcolor="#ececec"|[[Christlich Demokratische Union Deutschlands|CDU]]
| 25,7% || 10 || align="left" | + 3 Sitte 
|- align="right"
| align="left" bgcolor="#ececec"|[[Bündnis 90/Die Grünen]]
| 21,1% || 8 || align="left" | + 4 Sitte
|- align="right"
| align="left" bgcolor="#ececec"|''Allgemeine Wählergemeinschaft (AWG)''
| 11,7% || 4 || align="left" | blieuwt liek
|- align="right"
| align="left" bgcolor="#ececec"|''ChristDemokratische Leeraner (CDL)''
| 6,4% || 2 || align="left" | − 2 Sitte 
|- align="right"
| align="left" bgcolor="#ececec"|[[Die Linke]]
| 2,8% || 1 || align="left" | blieuwt liek
|- align="right"
| align="left" bgcolor="#ececec"| [[Freie Demokratische Partei|FDP]]
| 1,9% || 1 || align="left" | − 1 Sit
|}

=== Buurmäster ===
Die Buurmäster fon Lier is Wolfgang Kellner.

=== Fertreeder in dän Lounddai ===
Fertreeder fon dän Lounddai-Woalkring is Ulf Thiele (CDU) uut [[Uplengen]]. Hie ferdäägene sien Direktmandoat in dän Wahlkreis&nbsp;83 (LIer), dät hie uk bie dän Woal 2003 (eerste moal) wonnen hiede. Bie do Lounddaiwoalen 2008 roate et do foulgende Resultoate:<ref>Wahlkreis 85 Emden/Norden, Quelle: Niedersächsisches Landesamt für Statistik.</ref>

{| class="wikitable" width="40%"
|- 
! style="background-color: #ffd700" | Paatäi
! style="background-color: #ffd700" | Eerststämme
! style="background-color: #ffd700" | Kandidoat
! style="background-color: #ffd700" | Twäidstämme 
|- align="right" bgcolor="#ffffff"
! align="left" bgcolor=ececec| [[CDU]]
| 44,3% || Thiele || 42,5%
|- align="right" bgcolor="#ffffff"
! align="left" bgcolor=ececec| [[SPD]]
| 30,5% || Hein || 31,6%
|- align="right" bgcolor="#ffffff"
! align="left" bgcolor=ececec| [[Bündnis 90/Die Grünen]]
| 6,5% || Schachner || 6,8%
|- align="right" bgcolor="#ffffff"
! align="left" bgcolor=ececec| [[FDP]]
| 3,0% || Brüggemann || 6,1%
|- align="right" bgcolor="#ffffff"
! align="left" bgcolor=ececec| [[Die Linke]]
| 6,0% || Junker || 7,5%
|- align="right" bgcolor="#ffffff"
! align="left" bgcolor=ececec| [[Do Fräisen]]
| 2,7% || Rademacher || 2,6%
|- align="right" bgcolor="#ffffff"
! align="left" bgcolor=ececec| Oainständige Bewäärber
| 7,1% || Koch || ---
|}

=== Fertreeder in dän Buundesdai ===
Lier heert tou dän Buundesdaiwoalkring Unterems (Woalkring 26), die uut de Loundkring Lier un dät noudelke Deel fon dän [[Loundkring Oamselound]] bestound. Die Woalkring wuude tou dän Buundesdaiwoal 1980 näi touhoopebildet un is ätters nit moor annert. 

In dän Buundesdai wäd dän Woalkring fon ju Gitta Connemann (CDU) fertreeden. 

Bie do Buundesdaiwoal 2009 roate et do foulgende Resultoate:<ref>Wahlkreis 26 Unterems, Quelle: Der Bundeswahlleiter.</ref>

{| class="wikitable" width="40%"
|- 
! style="background-color: #ffd700" | Paatäi
! style="background-color: #ffd700" | Eerststämme
! style="background-color: #ffd700" | Kandidoat
! style="background-color: #ffd700" | Twäidstämme 
|- align="right" bgcolor="#ffffff"
! align="left" bgcolor=ececec| CDU
| 45,2% || Connemann || 39,1%
|- align="right" bgcolor="#ffffff"
! align="left" bgcolor=ececec| SPD
| 29,3% || Borde || 27,6%
|- align="right" bgcolor="#ffffff"
! align="left" bgcolor=ececec| Bündnis&nbsp;90&nbsp;/<br />Die&nbsp;Grünen
| 7,4% || Lenger || 7,5%
|- align="right" bgcolor="#ffffff"
! align="left" bgcolor=ececec| FDP
| 9,5% || Goldmann || 12,8%
|- align="right" bgcolor="#ffffff"
! align="left" bgcolor=ececec| Die Linke
| 7,4% || Junker || 8,7%
|}

=== Susterstääde===
* [[Trowbridge]] (GB)
* [[Elbląg]] (PL)

== Kultuur un Sjoonswöidegaide ==
=== Bauwierke ===
[[Bielde:Evenburg2006.jpg|thumb|220px|Ju Evenbuurich]]
[[Bielde:Rathaus Leer.jpg|thumb|220px|Dät Räidhuus]]
[[Bielde:Große Kirche in Leer (Ostfriesland), Ansicht von Südosten.jpg|thumb|220px|Groote Säärke]]
Lier is gjucht bekoand uum sien historiske Binnenstääd, ju fon 1971 bit 1990 sanierd wuuden is. In ju Stääd rakt et 365 Bauwierke unner Toankmoalskuul. Deertou kuume noch 35 Ensembles mäd touhoope 233 Bauten.<ref>[http://stadt-leer.de/index.phtml?NavID=1778.64&La=1 www.leer.de: Denkmalschutz]</ref> 

Dät Räidhuus uut dät Jier 1894 is baud in Renaissancestil. In Barokstil sunt ju Waage fon 1714 un dät Amtsgericht fon 1720 baud wuuden. Dät Räidhuus un ju Waage heere däälich tou do maast bekoande Bauwierke fon Lier. N uur Bauwierk in Barokstil is dät ''Amtsgericht'' fon 1720, fröier n Palais.

Dät [[Leda-Speerwierk]] is n Bauwierk as Skuts juun Hoochwoater in dät Leda-Jümme-Gebiet un wuude 1954 in Bedrieuw nuumen. Ju [[Jann-Berghaus-Brääge]] is ju grootste Klapbrääge fon Europa.

In Lier rakt et fjauer sonaamd Buurige. Bie do bee ooldste Buurige gungt et uum Steenhuuse, wilst do uur Slotte sunt. Ju Harderwykenbuurich is in dät eerste Haaldeel fon dät 15. Jierhunnert baud wuuden un is deermäd ju ooldste Buurich fon Lier. Ju Hanebuurich is fon dät Jier 1621. Uum 1650 äntstuude ju Evenbuurich, weerfon ju Foarbuurich noch behoolden is. Dät Slot wuude 1861 in näigotiske Stil uumbaud, in keem nit sunne Skoade uut dän Twäiden Waareldkriech. Fon 2004 bit 2006 is ju Evenbuurich ätter historiske Plane rekonstruiert. Ju Philippsbuurich waas uum 1730 kloor un is n Slot in Barokstil.

Tou do maast bekoande Säärken heere ju Luthersäärke (Baujier 1675) un ju Groote Säärke (1785-1787). Ju Groote Säärke is ju Haudsäärke fon ju evangelisk-reformierte Loundssäärke in Düütsklound.<ref>[http://www.reformiert.de/ Evangelisch-reformierte Kirche], blouked ap n 28. Meert 2013</ref>

=== Parks ===
Lier häd ferskeedene Parks so as dät Slospark fon ju Evenbuurich un dät Philippsburger Park fon ju Philippsbuurich. Dät grootste Park is dät Julianenpark, un wuude 1889 ätter ne privoate Initiative fon dän Groaf Carl Georg von Wedel anlaid. Dät Julianenpark wuude 1929 ferkooped an ju Stääd Lier.

Juni 2011 wuude dät Modelbauloundskup ''Leeraner Miniaturland'' in dät Wääste fon ju Stääd eepend. In ne 1.200 m² groote Halle wäiden ap 520 m² moor as 1.000 Huuse un uur Attraktionen uut Aast-Fräislound in n Mäitstäf 1:87 uutstoald. Buuten dät Miniatuurlound is n Tuun baud wuueden dät uk ap n Park liekt. 

In dät Stääddeel Logabirumerfeld rakt et groote Waalheckengebiete, in dät Stääddeel Logabirum rakt et uk Wooldflächen.

=== Museen ===
In Lier rakt et dät Heimatmuseum, dät Teemuseum fon ju Bünting-Gruppe, dät Böke-Museum mäd Wierke fon dän Kunstler Karl-Ludwig Böke, dät ''Haus Samson'' (n Museum foar Woonkultuur in dät 18./19. Jierhunnert) un dän Museumhoawen mäd historiske Skippe. N uur Steede weer me Kunst fiende kon is dät Kunstsäntrum Coldam.

=== Feranstaltengen ===
Alle Jiere wäd in n Häärst dät ''Gallimarkt'' heelden weerfon ju Geschichte wieruumegungt ätter dät Jier 1508. Dät is dät grootste Jiermäärked in dät Noudwääste fon Düütsklound. N Deel fon dät Jiermäärked is dät Fäimäärked, wäkke in ju Ostfrieslandhalle heelden wäd. Alle two Jiere wäd ju ''Ostfrieslandschau'', ne Messe foar Bedrieuwe un Fereende uut ju Region, heelden.

Die Ossiloop is ne Loopferanstaltenge un wäd alle Jiere organisiert. Disse Loopferanstaltenge begint in dät Julianenpark un eendet in Bensersiel. Ne uur Feranstaltenge is n  ''Citylauf Leer'' mäd uungefeer 2.000 Deelniemere. Ju Feranstaltenge wuude 1991 eerstmoals organisiert un wäd nu uk alle Jiere in September heelden.

Älk Jier wäd in Juli ju Feranstaltenge ''Leer Maritim'', n internationoal Tourenskipperträffen, heelden.<ref>[http://www.leer.de/index.phtml?NavID=1778.199&La=1 Webside leer.de oer Leer Maritim]</ref> Die sportelke Hööchtepunkt deerbie is ne Droakebootregatta. In älk uungeroade Jier wäd tou glieke Tied mäd Leer Maritim n Stäädsfäst organisiert. Juust so wäd älk Jier in ju lääste Wiek fon August of ju eerste Wiek fon September ju traditioneele ''Leeraner Ruderregatta'' (DRV Regatta) heelden. Besunnere Hööchtepunkt deerbie is die buundeswied eenmoalige ''Nachtsprint''.<ref>[http://www.oz-online.de/-news/artikel/19597 ''Nachtsprint: Bundesliga hellauf begeistert''], Ostfriesen-Zeitung fon 31. August 2009.</ref>

In dät ''Kulturzentrum Zollhaus'' wäide räägelmäitich Konsärte anbeeden. Deer wäide uk Kabaretferanstaltengen, Uutstaalengen un Bäidentjooter heelden. In dät ''Jugendzendtrum'' un dän ''Kulturspeicher'' wäide uk Konsärte heelden.

== Bekoande Ienwoonere ==
* [[Focko Ukena]] (1370-1436), aastfräiske Hauding
* [[Ubbo Emmius]] (1547-1625), Theologe un Historiker, Gruunder fon ju [[Universität Groningen]]
* [[Johann Ludwig Hinrichs]] (1818-1901), waas aan fon do gruundere fon do düütske Baptiste
* [[Bernhard Bavink]] (1879-1947), Natuurwietenskupper un [[Philosoph]]
* [[Wilhelmine Siefkes]] (1890-1984), Skrieuwerske 
* [[Friedel Grützmacher]] (*1942), Politiker bie [[Bündnis 90/Die Grünen]]
* [[Marron Curtis Fort]] (*1938), Germanist un Spezialist foar ju Seelter un ju Läichdüütske Sproake
* [[Karl Dall]] (*1941), Sjunger un Komiker
* [[Hans Peter Geerdes]] (*1966) is mäd sien unner sien alternativen Noome H.P. Baxxter bekoand as Frontmon fon dän Techno-Band Scooter
* [[Garrelt Duin]] (*1968), Politiker

== Ferbiendenge ätter buuten ==
{{CommonsLittik|Leer (Ostfriesland)|Lier}}
* [https://web.archive.org/web/20110202123225/http://www.stadt-leer.de/ Ju Stääd Lier in Internet]
* [https://web.archive.org/web/20120308204818/http://www.genealogie-forum.de/ostfrld/kirchen/regionen/leer/leer.htm Lier ap Genealogie-Forum]
* [https://web.archive.org/web/20130617184032/http://www.leer-360grad.de/ Lier - 360°-Panorama-Fideo]

{{Wälle|Angoawe=
{{reflist|2}}
}}

{{Loundkring Lier}}

[[Kategorie:Stääd in Läichsaksen]]
[[Kategorie:Loundkring Lier]]