Zum Inhalt springen

Jesaja

Uut Wikipedia
Die Profeet Jesaja ap een Boukmoaleräi (Miniatuur) fon Jacopo Filippo d'Argenta uut dät 15. Jh..

Jesaja (Hebräisk: יְשַׁעְיָהוּ (Jəšaʿjā́hû) of יְשַׁעְיָה (Jəšaʿjā́); ooldgriechisk: Ἠσαΐας Ēsaḯas, Latiensk: Isaias), die wäil in't 8. Jierhunnerd f.Kr. doatierd wäd, is aan fon do groote Skrift-Profeeten in dät OoldeTestament / dän Tanach

Ienhoold un Äntstoundenge fon dät Bouk Jesaja

[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]

Uurlääwerd wäd ju Profeetie fon Jesaja in dät glieknoomige bibliske Bouk Jesaja. Man nit dät heele Bouk, fermoudet die grootste Deel fon ju Wietenskup, stommet uut ju Pänne fon him sälwen.

Fuulmoor wäd argumentierd, dät dät een Touhoopeföigenge fon unnerskeedelke Täkste is, do tou ferskeedene Tieden skrieuwen wuuden sunt. Wäkke fon düsse Täkste änthoolde Prophetie fon dän histoorisken Profeet Jesaja, ju deeroun wierroat of sitierd wäd.

Een Hypothese is, dät sik dät Bouk Jesaja uut träin Deele touhoopesät, do uurspröängelk oainstoundige Bouke foar sik wieren un as "Protojesaja", "Deuterojesaja" un "Tritojesaja" beteekend wäide, ätter do griechiske Woude foar dät eerste, twäide, trääde. Ätter düsse Fermoudenge wäide bloot do eerste 39 Kapitele deelwiese mäd dän histoorisken Jesaja in Ferbiendenge broacht, jo heete "Protojesaja" (dät betjudt: Eersten Jesaja). Twäin uur Deele, "Deuterojesaja" (do Kapitele 40-55) un "Tritojesaja" (do Kapitele 56-66), skällen uurspröängelk Bouke foar sik weesen hääbe, do eerste leeter dät Bouk Jesaja bietouföiged wuuden sunt

Uurswäkke hoolde ju Äntstoundengs-Geskichte fon dät Bouk foar noch komplexer.

Do Kapitele 1 - 39: "Protojesaja"

[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]

Bloot düssen Deel, do eerste njuugenuntrüütich Kapitele, änthoolde toumäts dän Noome "Jesaja"[1]. Maasttieds in aan Touhoopehong, die sowät kwäd as: Jesaja häd düt un dät kweeden, of: Jesaja häd düt un dät in sien Visioonen blouked. Deeruum is dät uk wäil düssen Deel, die as die uurspröängelke Deel fon dät Bouk blouked wäd, un die (moor as do uur Deele) in dän Touhoopehong mäd aan histoorisken Profeet Jesaja blouked wäd.

Un uut düssen Deel fon dät Bouk wäd dan uk rekonstruierd, tou wäkke Tied die Profeet Jesaja wierked häd:

  • In Jesaja 6, 1 wäd een Visioon uut dät Jier wierroat, as Köänich Usija stuurwen is. Dät is naue Jier is striedich, man waas sowät uum 740 f. Chr.
  • In do Kapitele 7 un 8 gungt dät uum ju Tied fon dän Syrisk-ephraimitisken Kriech (734-732 f.Chr.)
  • In do Kapitele 18 un 20 gungt dät uum do Apstounde juun do Assyrere (721-711 f. Chr.)
  • In do Kapitele 28 bit 31 gungt dät uum do Apstounde unner Köänich Hiskija bit tou ju Beleegerenge fon Jerusalem (705-701 f. Chr.)

Dät lät sik goud sjo, man dät rakt uur Ousniede in düssen Deel fon dät Bouk, do sik nit so seküür histoorisk touoardenje läite.

Steeden as Jes 6,9-11, wier fertäld wäd, dät ju Gjuchtsprofeetie fon Jesaja fon Begin oun truch dät Foulk nit heerd un nit blouked wäide skuul, wäide toumäts so uutlaid, dät dät Profeetenbouk fon Begin oun nit pädagoogisk toacht waas, man deertou, dän Loop fon ju Geskichte tou ferkloorjen - Besunners fon dät Uunheel deer oane.

Dät skient, dät die Profeet Jesaja uut Priester-Kringe stommede. Deeruum is foar him uk die Bierich Zion so wichtich, un dät Jerusalem ju Beleegerenge truch dän Assyrer-Köänich Sanherib in dät Jier 701 f. Chr. goud uurstuude, wäd as Bewies uutlaid, dät God foar Zion Heel wol. God wäd as Köänich beteekend, uk dät is een Kääden-Stuk fon ju Zions-Theologie.

Die Profeet Jesaja ap een Skilleroatsje fon Giovanni da Gaeta (15. Jh.), ap dät Spröäkbeend aan Ferwies ap Jes 7,14 in Latienske Sproake.

Foar dät Kristendum fon groote Betjuudenge sunt do messioanske Profeetäiengen:

  • 1. Jes. 7,14
  • 2. Jes 8,23 - 9,6
  • 3. Jes 11, 1-5

Düsse Profeetäiengen ferwiese ätter kristelken Gloowe nit bloot ap do histooriske Ferhooldnisse fon hiere Tied, man uk, un dät is fuul wichtiger, ap Jesus Christus.

Do Kapitele 40 - 55 "Deuterojesaja"

[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]

Do Kapitele fjautich bit fieuwunfüüftich sätte foaruut, dät dät Uunheel al ientreeden is. Nu is ju Tied riep, dät dät wier beeter wäide skäl. Dät wäd in ju Tied fon dät babyloonske Exil ienoardend. Ju Exilstied begon in 597 f. Chr. mäd ju Iennoame fon dät Köänichriek Juda un sien Haudstääd Jerusalem truch dän babyloonsken Köänich Nebukadnezar II., die dän Tämpel plunnerde un wichtige Deele fon ju Befoulkenge ätter Babyloonien deportierde. Dät Eende fon ju Exilstied is dän Perserköänich Kyrus II. tou fertonkjen, die Babylon iennoom un do exilierde Buutloundere Ferlof roate, ätter Huus wai tou gungen.

Kyrus II. wäd in düssen Deel fon dät Bouk mäd Noome apfierd, wät ju Doatierenge eenfacher moaket. Besunners tjuudelk wäd dät in Jesaja 44,28, wier God Köänich Kyrus as Uutfierder fon sin Wille beteekent, beleeken ap dän Wierapbau fon Jerusalem un sin Tämpel.

Kyrus sälwen, dät bewiese histooriske Dokumente as die Kyrus-Zylinder, saach sik wuddelk in goddelken Apdraach, wan uk ätter düsse Deerstaalenge in dän Apdraach fon dän heedensken God Marduk. Marduk wuude as Stääd-Godhaid fon Babylon fer'eerd, un die Perserköänich moakede Babylon tou sien näie Haudstääd.

In sien polytheistiske Waareldbielde häd hie ieuwenske Marduk oaber uk Gloowe oun do Godhaide fon uur Foulke. Kyrus wüül sik profilierje as aan gjuchtfäidigen Köänich, die Moanskene un hiere Godhaide uut dät Exil in hiere Heemat tourächbrangt un Kulte foar do Godhaide wier iensät.

Deerjuun moaket düssen Deel fon dät Bouk Jesaja fon dät Bouk Jesaja kloor, dät hie een monotheistiske Waareldbielde ferträdt. Dät is in düsse Tied een Besunnerhaid, uumdät Monolatrie dät gewöönelkere Phänomen waas: In ju Fereerenge wieren do Ljuude aan God tjou, man dät moaste nit betjuude, dät jo ju Existenz fon uurswäkke löägenden. Un dät waas uk wäil ju Sjuchtwiese, wier Kyrus fon uutgeen: Dät älk Foulk sien oaine Godhaide hiede, un twiske düsse Godhaide noom hie een Hierarchie oun, juust so as twiske do Foulke säärm.

Man Jes 45,5 is in düsse Seeke uunmisferstoundelk:

Iek bän die HEERE[2] un uurs neemens, buute mie rakt dät naan God"

Uut do Ferwiese ap Köänich Kyrus reeke läte sik two wichtige Fräigestaalengen ouleede, wät düssen Deel fon dät Bouk Jesaja oungungt:

1. Sunt do Täkste as Heels-Profeetäiengen tou een Tied ferfoated wuuden, as me noch ap ju Iennoame fon Babylon truch Kyrus hoopede, of sunt do touräächkiekjend ätter ju Iennoame skrieuwen? Of sunt deer wäkke Täkste foar, wäkke ätter äntsteen? Do Kapitele 46 un 47 wäide toumäts so fersteen, as wan Babylon fernäild wäide skuul. Dät is histoorisk nit ientreeden, ju Stääd eepende dän Ärooberer hiere Pouten un liet him sunner Kamp ienluuke. Jesaja 45,1 boald fon Dooren, do eepend wäide un Pouten, do nit fersleeten blieuwe, man die touken Vers lät sik wier as Ferwies ap aan twoangenen Truchbreek ferstounde. Man die Täkst skrift poetisk un allegoorisk, un so blieuwe deer fuul Muugelkhaiden, dät tou interpretierjen.

2. Een Profeetäienge, ju sik ap ju Heemkier fon do Exilierde un dän Wierapbau fon dän Jerusalemer Tämpel belukt, juust so as ju Profeetäienge in Jes 44,28, wäd uurswain in ju Bibel den Profeet Jeremia touskrieuwen. Dät gungt uum do ienleedende Woude tou dät hebräisksproakige Sitoat fon dät Kyrus-Edikt, aan Täkst, die sik bienaist identisk in 2 Chr 36,22 un in Esra 1,1 findt. Man do Täkste, do däälich tou dät Bouk Jeremia heere baale nit fon Kyrus. Deeruum toanke wäkke Foarskere, dät die "Deuterojesaja" uurspröängelk as Foutsättenge tou Jeremia toacht waas un ieuwen nit Jesaja.

Aan Uutsnied fon Jesaja 53 in ju Groote Jesaja-Rulle uut Qumran, een Hondskrift uut dät 2. Jierhunnerd f. Chr.

Besunners bekoande Täkste uut düssen Deel fon dät Bouk Jesaja sunt do sonaamde Goddesknächts-Läidere. Foaraaln aan fon düsse Täkste, Jes 52,13 bit 53,12, die deerfon skrift, dät die Goddesknächt insteede fon uur mishonneld wäd un stäärft, uutdrukkelk uk do Sänden fon uur Ljuude drain häd, wäd in't Kristendum traditsjoonell christologisk uutlaid, dät betjudt, as Profeetäienge fersteen, ju ap Jesus Christus tjudt.

Wäl uurspröängelk deermäd meend waas, as die Täkst ferfoated wuude, blift uunkloor. Wildääge is, moor noch as ju Fräige, wät sik die moaskelke Ferfoater bie dät Skrieuwen toacht häd, ju theologisk betjuudende Fräigestaalenge, wät God truch him kweede wüül. Touminst, wan me dät Skrift-Ferstoundnis fon dät Nizäno-Konstantinopolitanum foulget, dät God truch do Profeeten boald häd.

Do Kapitele 56 - 66 "Tritojesaja"

[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]

Of düssen Deel fon dät Bouk wuddelk insen een Bouk foar sik waas, wäd intwiske oafter betwieuweld. In't meene wäd hie so uum 530 f. Kr. doatierd, man wäkke kweede, dät hie fon Begin oun as Tousät tou dät Foarstoundende ferfoated wuude.

Wällen, Literatuur un Foutnooten

[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]
  • Ju Bibel
  • Jan Chr. Gertz (Uutreeker) un uurswäkke: Grundinformation Altes Testament, 6. Aplääse, Göttingen 2019
  • Martin Rösel: Bibelkunde des Alten Testaments, 10. Aplääse, Göttingen 2018
  1. (Jes 1, 1; Jes 2, 1; Jes 7, 3; Jes 7, 13; Jes 13, 1; Jes 20, 2; Jes 20, 3; Jes 37, 2; Jes 37, 5; Jes 37, 6; Jes 37, 21; Jes 38, 1, Jes 38, 4; Jes 38, 21; Jes 39, 3; Jes 39, 5; Jes 39, 8)
  2. "HEERE" is die traditsjoonelle Ploatshoolder foar dän hebräisken Goddesnoome יהוה, die nit uutspreeken wäd (Tetragramm)