Jan Steen
Jan Havickszoon Steen (dööped 1626 - begreeuwen dän 3. Februoar 1679) waas n niederloundsken Genre-Moaler uut dät 17. Jierhunnert (uk bekoand as dät Gouldene Tiedoaler fon do Niederlounde). Psychologiske Iensicht, Sin foar Humor un ne Fulle fon Faawen sunt Maake fon sien Oarbaid.
Lieuwend
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Steen wuud gebooren in Leiden, wier sien wäilhääbende katoolske Familie Bjouere wieren un al foar two generatione dät Weershuus Die roode Halbert hieden. As sien noch berüümdere Tiedgenosse Rembrandt van Rijn, besoachte Jan Steen ju Latienskoule un wuud Student in Leiden. Hie kreech sien moaleriske Uutbildenge fon Nicolaus Knüpfer (1603-1660), n düütsken Moaler fon historiske un figurative Szenen in Utrecht. Ienfloude fon Knupfer konnen in Steens Anweendenge fon Komposition un Faawe fuunen wäide. N uur Wälle fon Inspiration wieren Adriaen van Ostade un Isaac van Ostade, Moalere fon loundelke Szenen, do der woonden in Haarlem. Of Steen wuddelk leerde bie van Ostade is nit bekoand.
In dät Jier 1648 gruundeden Jan Steen un Gabriel Metsu ju Lukasgilde foar Moalere in Leiden. Kuut deerätter wuud er Assistent fon dän berüümde Loundskupsmoaler Jan van Goyen un look in sien Huus ap dän Bierkade in Den Haag. An n 3. Oktober 1649 hilkede hie van Goyen sien Dochter Margriet, mäd ju er oachte Bäidene kreech. Steen oarbaidede mäd sin Sweegerfoar bit 1654, as er ferlook ätter Delft, wier hie ju Bjoueräi De Roscam (Die Roskoum) hied, sunner fuul Ärfoulch. Ätter ju Explosion in Delft in dät Jier 1654 waas dät Kunstmäärked deprimierd, aowers Steen moalde sien berüümde
. Dät skient nit kloor tou weesen, of disse Skilleroatsje as n Porträt of as n Genre-Wierk betrachted wäide skäl.
Fon 1656 bit 1660 woonde Steen in Warmond, noudelk fon Leiden, un fon 1660 bit 1670 in Haarlem un in bee Perioden waas er besunners produktiv. In dät Jier 1670, ätter dän Dood fon sien Moanske in dät Jier 1669 un sin Foar in dät Jier 1670, look Steen tourääch ätter Leiden, wier er dän Räst fon sien Lieuwend bleeuw. Wan dät Kunstmäärked touhoopebriek in dät Jier 1672, dät sonamde Noodjier, eepende Steen n Weershuus. In n April 1673 hilkede hie er Maria van Egmont, ju him n uur Bäiden roate. In dät Jier 1674 wuud er wier Haud fon de Lukasgilde. Frans van Mieris wuud tou aan fon sien Kumpane. Hie stoorf in Leiden in dät Jier 1679 und wuud in n Familiengrääf in ju Pieterssäärke biesät.
Wierke
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Dät Deegeslieuwend waas Jan Steen sien wichtichste Bieldethema. Fuul fon de Genre-Szenen, do er porträtiert, as in Dät Fäst fon dän Hälge Nikolaus, sunt lieuwendich bit chaotisk un lustjammerch, sogoar so stäärk, dät n Jan Steen Huushollenge sofuul betjut as ne uunoardentelke Loage, wät sogoar ne niederloundske Spräkwiese wuud (een huishouden van Jan Steen). Subtile Antjuudengen in sien Bielden skiene deerap waitoutjuuden, dät Steen dän Bekieker woarskauje wüül sik so tou ferhoolden, insteede fon him deertou ienetouleeden. Fuul fon Steen sien Skilleroatsjen dreege Ferwiese ap oolde niederloundske Spräkwoude of Literatuur. Hie brukte oafte Bloudsfrüünde as Modell un moalde ne ganse Riege fon Sälwenporträts, in do hie naan eensigen Hong tou Stoatskegaid wiesde.
Steen waas uk skjou foar uur Themen: hie moalde historiske, mythologiske un religiööse Szenen, Porträts, Stilllieuwende un natüürelke Szenen. Sien Porträts fon Bäidene sunt berüümd. Hie is uk bekoand foar sien Behärskenge fon dät Lucht un ju Ljoowe foar Eenpeldhaide, foarallen in Perserteppiche un uur Textilien.
Steen waas gjucht produktiv un moakede uum 800 Skilleroatsjen, fon do sun 350 noch deersunt. Sien Oarbaid wuud wuddelk fon do Tiedgenossen skätsed un as Foulge wuud er oarich goud foar sien Oarbaid betoald. Hie hied nit fuul Leerlinge - bloot Richard Brakenburgh is apteekend[1] - man sien Oarbaid waas ne Inspirationswälle foar fuul Moalere.
Ienfloude
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Ferbiendenge mäd do Rederijkers
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]In dät Jier 1945 skreeuw Sturla Gudlaugsson, n Spezialist foar niederloundske Moaleräi un Ikonographie fon dät soogentiende Jierhunnert un Direktor fon dät Niederloundske Institut foar Kunstgeskichte un dät Mauritshuis in Den Haag dät Bouk: De komedianten bij Jan Steen en zijn tijdgenoten, wieroun hie wiesde, dät n grooten Ienfloud ap Jan Steen sien Wierk koom fon ju Gilde fon do Rhetoriker of Rederijkers un fon do hiere theatraliske Bemöiengen.
Oafte wäd kweeden, dät Jan Steen sien Skiilleroatsjen ne realistiske Deerstaalenge sunt fon dät niederloundske Lieuwend in dät 17. Jierhunnert. Daach nit aal, wät er died, waas ne skeen realistiske Deerstaalenge fon dät Deegeslieuwend fon sien Tied. Fuul fon sien Szenen änthoolde idylliske un bukoliske Fantasien un n deklamatorisk Sweerpunkt dät erinnert an dät Tjooter.[2]
Jan Steen sien Ferbiendenge tou dät Tjooter kon licht ätterpröiwed wäide truch sien Ferbiendenge tou do Rederijkers . Dät rakt two Soarten fon Belääse foar disse Ferbiendenge. Eerstens heerde Jan Steen sin Oom tou do Rhetoren in Leiden, wier Steen geboren wuud un wier hie n wichtich Paat fon sien Lieuwend woonde. Twäidens häd Jan Steen fuul Szenen uut dät Lieuwend fon do Rederijkers porträtierd. N Biespil kuud weese ju Skilleroatsje Rhetoriker an n Finster fon 1662 bit 1666, ju der nu honget in dät Philadelphia Museum of Art. Wät Jan Steen sin Touhoopehong mäd do Rederijkers bewiest, is nit juust, dät er do moalde, man wo er dät diede. Ju Moanskelhaid, Humor un Optimismus fon do Ljuude wiese, dät Jan Steen do goud koande un positiv deerstaale wüül.
Tjooter
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Mäd sin uurfloudige un moralisierjende Stil is et logisk, dät Steen do Kunstgriepe uut dät Tjooter uk foar sien Swäkke iensätte wüül. Dät rakt uurtjuugende Bewiese, dät do Charaktere in Steen sin Moaleräi foarallen theatraliske Figuure sunt, un nit do fon de Realität.
Steen sin taalrieke Bielde fon n Thema dät ap maaste beteekend wäd mäd dän TittelDie Besäik fon dän Dokter, as ju Komposition fon 1665 bit 1670 in dät Rijksmuseum, illustrierje sien theatraliske Annaierenge. Dät Tälster is eenfach: N Dokter besäkt n jung Wucht un äntdäkt, dät ju nit kroank is, man ap n uur Fout, also n Bäiden kriege mout. Die Dokter is ne komiske Figuur, drächt n Birett, n Dublett un ne litje fooldede Hoalskruus. Deerbie is hjie klooded in ju Moude fon 1570, nit fon 1670! In Juunsats deertou drächt dät Wucht, wät ätter ju Moude waas tou ju Tied fon ju Skilleroatsje, n loos Gewand ätter japanisken Kimono-Stil.
Disse Anachronismus kon bloot ap een Wiese ferkloord wäide: dät is naan gjuchten Dokter, man n Skauspieler drächt n traditionell Tjooter-Kostüm. Ätter Gudlaugsson "wuud nooit so uungewöönelk un so gans uuntiedmäitich n Kostüm foarkuume as dät fon dän Dokter in Steen sien Oarbaid".[3]
Galerie
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]-
Ju lustige Familie -
Bäidene leere n Kat donsjen -
Dät Sunnerkloasfäst
Ferbiendengen
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]
|
Klik hier foar moor touheerige Mediendoatäie ap Wikimedia Commons. |