Düütsklound

Deutschland Woalspruch: Einigkeit und Recht und Freiheit Nationoalhymne: - Deutschlandlied Amtssproake Düütsk Haudstääd Berlin Stoatsfoarm Republik % Woater 1,27% Ienwoonere 83.129.285 (2021) Munte Euro (EUR) Tiedzone UTC +1 Fierdai 3. Oktober Loundkode DEU Auto-Känteeken D Internet TLD .de Telefonfoarwoal +49

Düütsklound (Bundesrepublik Deutschland) is n Lound in Middel-Europa. Ju Haudstääd is Berlin un die Buundeskansler fon ju Republik is sänt 2021 Olaf Scholz. Dät Lound häd 16 Buundeslounde un is n demokratiske Gjuchtstoat. Ju Buundesrepublik Düütsklound wuude 1949 gruunded, dät Düütske Riek (1871-1945) waas die eerste düütske Nationaalstoat. Düütsklound häd njuugen Noaberlounde un lait an ju Noudsee un Aastsee in ju mäitige Klimasone.

Dälich häd Düütsklound moor as 83 Millionen Ienwoonere ap ne Fläche fon 357.588 Quadratkilometern. Mäd 232 Ienwoonere pro Quadratkilometer heert Düütsklound tou do tichtbefoulkste Lounde appe Waareld. Ju grootste Stääd is Berlin; Hambuurich, München un Köln hääbe älk moor as een Million Ienwoonere; dät grootste Stäädgebiet is dät Ruhrgebiet. Frankfurt am Main is dät finanzielle Säntrum fon Düütsklound. Düütske Wieuwljuude kriege truchgungenswäch 1,53 Bäidene (2020).

Düütsklound is sänt 1950 Meeglid in ju Roat fon Europa un sänt 1955 fon ju NATO. Aast-Düütsklound waas fon 1955 bit 1990 Meeglid fon dät Warschaupakt. Düütsklound is uk n Meeglid in ju Europäiske Union. Sänt 1973 is Düütsklound Meeglid fon do Fereende Natione.

Geskichte

Dät Hillige Roomske Riek (962-1806) kon me betrachtje as dät eerste düütske Riek, äntsteen uut dän aastelke Deel fon dät Frankiske Riek. In 1450 wuude die Noome fon dät Hillige Roomske Riek annerd tou dät 'Hillige Roomske Riek fon ju Düütske Nation'. Loang deerätter wuude Düütsklound twiske 1806 un 1813 fon do Frantsoosen besät. Ätter dät Kongräs fon Wien keem n twäiden Fersäik uum do düütske Lounde tou fereenigjen in dän Düütske Buund. In dän Buund wieren 39 ferskeedene Stoaten mäd fuul Oainständegaid.

Ätter n Düütsk-Deensken Kriech fon 1864, dän Prüüsisk-Aastriekske Kriech fon 1866 un dän Düütsk-Frantsööske Kriech fon 1870/1871 wuude in 1871 dät Düütske Kaiserriek gruunded. Otto von Bismarck wuude die eerste Riekskansler. In dänEerste Waareldkriech kampet dät Düütske Kaiserriek mäd Aastriek-Ungarn, Bulgarien un dät Osmaniske Riek juun do Alliierde. In 1918 ferljust Düütsklound un ju Tied fon de Weimarrepublik (1918-1933) begint.

Ju Berliner Muure

Ju Weimarrepublik waas ne freeloose Tied in Düütsklound. Deer waas nit fuul Oarbaid un Düütsklound kuude sien Skeeld an do uur Lounde nit berappe. Ju NSDAP fon Adolf Hitler wuude bie do Woalen fon 1932 ju grootste politiske Paatäi in dät düütske Parlament. Een Jier leeter kuude Hitler Diktator fon Düütsklound wäide. Die Weimarrepublik wuude Nazi-Düütsklound.

In dän Twäide Waareldkriech sunt ungefeer 70 Million Moanskene stuurwen. In 1943 hiede Hitler bienaist gans Europa äroberd. Ätter dän Slacht uum Stalingrad un D-Day kuude Nazi-Düütsklound do Alliierde nit moor aphoolde. Düütsklound waas so as gans Europa stukken un ju Stroafe waas ju Besättenge truch ju Sowjetunion in dät Aaste (Aast-Düütsklound) un truch do Alliierde in dät Wääste (Wääst-Düütsklound).

Truch do Sponnengen twiske dät Aaste un dät Wääste begon direkt ätter dän Twäide Waareldkriech die Koolde Kriech. Do Sponnengen twiske ju Sowjetunion un dät Wääste wuuden gans stäärk as in 1961 ju Berliner Muure baud wuude.

Ätter dän Fal fon ju Muure in 1989 wuuden do two Düütsklounde fereeniged ap dän 3. Oktober 1990. Ätter ju Wierfereenigenge wuude Berlin ju Haudstääd fon dät näie Düütsklound. Siet dän 1. Januoar 2002 häd die Buundsrepublik Düütsklound mäd alwen uur Lounde fon ju Europäiske Union dän Euro ienfierd.

Geografie

Düütsklound is een fon do grootste Lounde in Europa. Dät wäd in dät Noude begränsed fon ju Noudsee un ju Baltiske See un in dät Suude fon do hooge Bierge fon do Alpen (hoochsten Top ju Zugspitse ap 2,962 m). Twiske do Bierge un ju See rakt dät groote Woolde in Midde-Düütsklound un dät ganse platte Lound in dät Noude. Düütsklound wäd begränsed fon ju Noudsee, Dänemark un ju Aastsee in dät Noude, Polen en Tschechien in dät Aaste, Aastriek un ju Swaits in dät Suude, un Frankriek, Luxembuurich, Belgien un do Niederlounde in dät Wääste.

Ailounde

Dät Ailound Rügen in dät Noude.

Ju Alpenloundskup in Bayern.

Foar ju Noudseekuste lääse do fräiske Ailounde. Disse Ailounde kon me in two Gruppen unnerskeede: do noudfräiske un do aastfräiske Ailounde. Do noudfräiske Ailounde sunt Sylt, Amrum, Föhr, Pellworm, do Halligen. Hälgelound heert tou ju noudfräiske Kultuurregion, man wädt nit altied tou do noudfräiske Ailounde rekend. Do aastfräiske Ailounde Borkum, Juist, Norderney, Langeoog, Spiekeroog un Wangerooge heere tou Läichsaksen. In ju Aastsee lääse noch n poor Ailounde. Do grootste sunt Rügen un, mäd two Bräägen an’t ferbuunden, Usedom. Do grootste Ailounde in do düütske Meeren sunt Mainau, Lindau un Reichenau in’t Bodenmeer un Herrenchiemsee in ju Chiemsee.

Woater

Ju Donau lopt fon’t Wääste ätter dät Aaste wai truch Suud-Düütsklound, un stroomt dan uur ju Gränse tou Aastriek. Die Rhien begint inne Swaits, bildet ju düütsk-franske Gränse un stroomt ätter dät Rhienlound in dät Noude, beeget noudelk fon Duisburg ätter dät Noudwääste un stroomt uur ju niederloundiske Gränse. In dät nouddüütske Läichlound stroomte ju Oamse, ju Weser un ju Elbe aal ätter ju Noudsee wai. In Mecklenbuurich-Foarpommern stroome ferskeedene litje Äie ätter ju Aastsee wai. Ju Neiße un ju Oder bildje ju grattendeels Gränse mäd Polen.

Bierge un Höäwele

Ungefeer 5,8 fon do Alpen lääse in Düütsklound. Jo lääse heel un aal in dät Buundeslound Bayern, dät eensige Buundeslound wier do Bierge hagger as 2000 m buppe Normoalnul sunt. Ju Zugspitze is mäd 2962 m buppe Normaalnul die hoochste Bierich fon Düütsklound.

Twiske dät Läichlound in dät Noude un do Alpen in dät Suude rakt et ferskeedene Bierichregione. Do hoochste Bierge sunt die Fäildbierich in dän Swotwoold (1493 m) un die Große Arber in’n Bayeriske Woold. In dät Erzgebirge, dät Fichtelgebirge, ju Schwäbische Alb un die Harz rakt et Bierge hagger as 1000 meter. Die Brocken in’t Noude is 1141 meter hooch.

In’t nouddüütske Läichlound lääse do Heideregione mäd hiere Höäwele. Eenige Höäwele sunt hagger as 100 m, wierfon ju Heidehachte in Schraden (appe Gränse fon Brandenbuurich un Saksen) mäd 201 m die hoochste is.

Die joopste Punkt lait bie Neuendorf-Sachsenbande in Släswiek-Holsten un is -3,54 m joop.

Befoulkenge

In Düütsklound woonje ungefeer 83,1 Million Moanskene (2021).

Gloowe

Religiöse Tradition

Uum’t Jier 500 liet Chlodwig I. fon’t Frankiske Riek sik depe. Hie un sien Foaroolden wieren Heeden. Truch dän Ienfloud fon’t Frankiske Riek wuuden do Saksen uum’t Jier 800 kristelk. Bie do Fräisen wuude Bonitius uum’t Jier 754 uumebroacht. Bie do Fräisen wuude bloot n Deel fon ju Befoulkenge kristianisiert, bit in dät 11. Jierhunnert wuude dät Heedendum praktisiert. N groot Deel fon do slawiske Stämme in’t Aaste fon Düütsklound wuuden eerst ätter die Wendenkrjuustoacht fon 1147 kristelk. Sietdäm is dät Kristendum ju dominierjende Religion in Düütsklound.

Do dominierjende Religione

1517 moakede Martin Luther sien 95 Thesen bekoand. Hie wüül juust as Johannes Calvin un Huldrych Zwingli ju katoolske Säärke reformierje. Disse Reformation fierde tou n Twodeelenge in ju Säärke; die Protestantismus und die Katolisismus. Dissen Strierd fierde tou dän Trietichjierigen Kriech (1618-1648). In’t 18. Jierhunnert fiert ju Apkloorenge tou religiöse Toleranz. Dät wietenskuppelk-apkloorde Kristendum mäd heedenske Ienfloude wuude ju Gruundloage foart modärne Kristendum in Düütsklound.

Ferdeelenge

2021 roate et ungefeer 26 % Katoliken un sowät 25 % Protestanten. Deertou kuume noch Orthodoxe un uur kristelke Gemeenskuppe. 2020 waas 54 % fon alle Düütsken kristelk. 2020 liech ju Antaal Muslime twiske 6,3 un 6,7 %. Do uur Religione staale mädeenuur 1 % fon ju Befoulkenge, deerfon sunt 270.000 Buddhisten, 209.000 Wiccas , 200.000 Juden, 100.000 Hindus, 200.000 Jesiden, 90.000 Heeden, 10.000 bit 20.000 Sikhs un 6.000 bit 12.000 Bahai. Ju Antaal fon Konfessionsloosen lait bie 42 %.

Ousäin fon do Stäädstoate (Hambuurich, Berlin un Bremen) roate et in do oolde Buundeslounde allerweegense moor Kristen as Nitkristen. In Släswiek-Holsten is ju Ferdeelenge boalde gliek, in dät Suudaaste (Bayern) un dät Wääste (Rhienlound-Pfalz, Noudrhien-Wäästfoalen, Saarlound) rakt et ne katoolske Moorhaid, in ju Midde un dät Noude (Hessen un Läichsaksen) rakt et ne evangeliske Moorhaid, in Baden-Würtembierich is ju Antaal fon Katoliken un Evangelisten hoast gliek. In do Stäädstoate un do näie Buundeslounde is n Minnerhaid fonne Befoulkenge kristelk. Do maaste Kristene in disse Buundeslounde sunt maasttieds evangelisk.

Sproaken un Minnerhaide

Hoochdüütske is ju de facto ju Loundsproake. Et rakt uk noch Deensk, Noudfräisk, Seelterfräisk un Sorbisk as anärkoande Minnerhaidesproaken. Do Minnerhaide in Düütsklound bestounde uut nit moor as oankelde tjaanduusende Persoone. In Läichsaksen un Släswiek-Holsten lieuwje do Fräisen, in Släswiek-Holsten lieuwet ju deenske Minnerhaid un in Brandenbuurich un Saksen lieuwje do Sorben. In dät Noude fon Düütsklound is Läichdüütsk (of Platdüütsk) as Regionalsproake ankoand.

Stääde

Sjuch uk: Lieste fon Stääde in Düütsklound.

Grootste Stääde in Düütsklound (ap'n 31. Detsämber 2021)
Berlin Hambuurich	Ploats	Stääd	Buundeslound	Ienwoonertaal	München Köln
	1	Berlin	Berlin	3.677.472
	2	Hambuurich	Hambuurich	1.853.935
	3	München	Beieren	1.487.708
	4	Köln	Noudrhien-Wäästfoalen	1.073.096
	5	Frankfurt am Main	Hessen	759.224
	6	Stuttgart	Baden-Würtembierich	626.275
	7	Düsseldorf	Noudrhien-Wäästfoalen	619.477
	8	Leipzig	Saksen	601.866
	9	Dortmund	Noudrhien-Wäästfoalen	586.852
	10	Essen	Noudrhien-Wäästfoalen	579.432
Uur groote Stääde in Düütsklound sunt: Bonn - Bremen - Chemnitz - Darmstadt - Dresden - Duisburg - Erfurt - Essen - Flensbuurich - Freiburg im Breisgau - Gelsenkirchen - Hannover - Jena - Karlsruhe - Kassel - Kiel - Koblenz - Lübeck - Ludwigshafen - Mainz - Mannheim - - Nürnberg - Oberhausen - Ooldenbuurich - Osnabrück - Saarbrücken - Stuttgart - Trier - Wiesbaden

Politik

Stoatsgruundenge

Ju Buundesrepublik Düütsklound is as Stoat un Foulkegjuchtsubjekt ätter heerskjende Leere un ständige Gjuchtspreekenge fon’t Buundesferfoatengsgjuchthoaf identisk mäd dät Düütske Riek un sin Foarloopere, die Nouddüütske Buund, un stoant deermäd siet 1867 in’n stoatelke Kontinuität. Do unnerskeedelke Ferfoatengen beliektekenje dän historisken Touhoopehong fon do historiske Stoate. Ätter ju allierte Besättenge fon Düütsklound in 1945 wude ju Gruundwät ap’n 23. Moai 1949 bekoand moaket un wuude aan Dai leeter in Krääft sät. Truch ju düütske aast-wääst Deelenge waas ju Jeeldichhaid skroa. In Aast-Düütsklound wuude ap’n 7. Oktober 1949 ju DDR as oanständige Stoat gruunded un kreech uk ne Ferfoatenge, ju 1968 ärsät un 1974 revidiert wuude. Do Aast un Wääst wier touhoope keemen, wuude ju Jeedichhaid fonne Gruundwät op’n 3. Oktober 1990 ap’t ganse Stoatsgebiet fergratterd. Truch dät Eende fon’t Viermächtabkommen kreech dät fereende Düütsklound ju fulständige Souveränität wieruum.

Kanzler

• Konrad Adenauer (1949-1963) - CDU
• Ludwig Erhard (1963-1966) - CDU
• Kurt Georg Kiesinger (1966-1969) - CDU
• Willy Brandt (1969-1974) - SPD
• Helmut Schmidt (1974-1982) - SPD
• Helmut Kohl (1982-1998) - CDU
• Gerhard Schröder (1998-2005) - SPD
• Angela Merkel (2005-2021) - CDU
• Olaf Scholz (2021-nu) - SPD

Paatäie

Dät Parlament fon Düütsklound hat dän Buundesdai (düütsk: Bundestag). Siet dät Begin sunt ju SPD un do Unionpaatäie (CDU un CSU) in’n Buundesdai fertreeden. Ätter ju Buundesdaiwoal 2021 sunt uk do Paatäie Bündnis 90/Die Grünen, FDP, AfD, Die Linke un ju SSW in’n Buundesdai fertreeden. Bloot ju SSW is as Paatäi fonne deenske un fräiske Minnerhaid fräistaald fon ju 5-Prosänt-Hürde. Aal disse Paatäie sunt uk in do Fraktione fon’t Europäisk Parlament fertreeden.

Stoatstruktuur

Ju düütske Ferwaltenge

Berlin is ju Haudstääd fon Düütsklound un in Berlin is die Buunsdai un do maaste Ministerien. Ju Buundesrepublik is federoal apbaud un bestoant uut 16 Buundeslounde (uk wäil Lounde naamd). Deerfon sunt Berlin, Hambuurich un Bremen Stäädstoate.

Ättern Buund un do Buundeslounde foulgje do Kringe (düütsk: Kreise). Apstuuns rakt et 400 Kringe, wierfon 294 Loundkringe un 106 kringfräie Stääde. Ju Gemeende is ju läichste Ferwaltungseenhaid, ju stoant unner do Kringe. In Junuoar 2021 roate dät 10.790 Gemeenden in Düütsklound. Deertou kuume noch moor as 200 grattendeels unbewoonde gemeendefräie Gebiete.

Buundeslounde

Do düütske Buundeslounde.

Dät rakt in Düütsklound 16 Buundeslounde of Deelstoate:

1. Baden-Würtembierich
2. Bayern
3. Berlin
4. Brandenbuurich
5. Bremen
6. Hambuurich
7. Hessen
8. Mecklenbuurich-Foarpommern
9. Läichsaksen
10. Noudrhien-Wäästfoalen
11. Rhienlound-Pfalz
12. Saarlound
13. Saksen
14. Saksen-Anhalt
15. Släswiek-Holstein
16. Thüringen

Wirtskup un Ferkier

Frankfurt am Main is dät Finanzsäntrum fon Düütsklound.

Dät nominoale Bruttoinloundsprodukt waas in’t Jier 2020 ungefeer 3,8 Billionen US-Dollar. Dät moaket Düütsklound tou ju grootste Foulkswirtskup in Europa un ju fjode appe Waareld. Ätter dät BIP pro Kop stoant Düütsklound internationoal an ju 18. Un in ju Europäiske Union an ju 8. Steede (2019).

Dät Automobil wuude 1886 fon Carl Benz in Düütsklound uutfuunen. Düütsklound is däälich appe ganse Waareld foar ju Autoproduktion bekoand. Dälich sunt Bedrieuwe so as Volkswagen, Mercedes-Benz un BMW wichtich foar ju düütske Wirtskup.

Frankfurt am Main is dät Finanzsäntrum fon Düütsklound un häd die grootste Fluchhoawen fon Düütsklound. Deer wäide do maaste Passagiere un Fracht transportiert. Uur groote Fluchhoawene sunt München, Berlin Brandenbuurich, Hambuurich, Stuttgart un Düsseldorf.

Düütsklound heert waarelwied tou do grootste Importeure un Exporteure. Foar dissen Hondel is Düütsklound gjucht oughongelk fon do Seehoawene. Dät grootste Deel fon dän Seehondel lopt uur do niederloundiske Seehoawene un Antwerpen. Do tjo grootste Seehoawene in Düütsklound sunt Hambuurich, Wilhelmshoawen un Bremerhoawen. Die JadeWeserPort in Wilhelmshoawen is die eensige Joopwoaterhoawen in Düütsklound. An ju Aastsee sunt do wichtichste Hoawene Rostock, Lübeck un Kiel.

Ferbiendenge ätter buuten

• Deutschland.de - Websteede fon dän Stoat