Bäien

Bäien

N blöienden Kiddeboom-Struuk

Bäien sünt Fruchte, do an Boome, Struuke af uur litje Plonten woakse. In düssen Artikel sünt do Bäien apliested, do dät fröier al in dät Seelterlound roate. Der sünt fuul Foulksnoomen fon Plonten un Buske mäd Bäien uurlääwerd wuuden. In düssen Artikel stounde düsse Plonten mäd do oolde Foulksnoomen, do latienske Noomen un do düütske Noomen.

Dät rakt oawers noch moor Plonten mäd Bäien, do uk in Seelterlound woakse un foar do neen Seelterske Noomen uurlääwerd sünt, so as Eibe (Taxus), Feuerdorn, Cotoneaster, Kirschlorbeer, Mistel, Viburnum, un uk fielicht noch moor Joodplonten mäd Bäien.

Foar älk fon do hier apliestede Plonten rakt dät uk noch n uutfüürelken Artikel hier ap ju Seelterfräiske Wikipedia. Deer kon me noch moor uur do Plonten wies wäide.

BEMÄÄRKENGE: Do Plontenoomen sunt maast uurlääwerd wuuden fon Minssen (1846) un Botke (1934), die do wäil fon Pestoor Schulte hiede. Minssen rakt bloot Beskrieuwengen deerbie. Botke rakt fluks uk do Latienske Noomen. Bee stimme nit immer.

Mäd do latienske Noomen kon me flugge Bielden fiende in do Commons un deermäd eepent sik ju Muugelkhaid, dät aal noch wät beeter foarnunner tou kriegen. Nu is dät so, dät do Foulksnoomen nit immer düütelk tou-oardend sunt. Die eene bruukt n bestimden Noome foar n uur Plonte as die uur. Un dät rakt uk wäkke Plonten, do moorere Noomen hääbe.

Wüülde Bäien

In düssen Absatz stounde do Plonten, do der siet fröier un aleer in dän Foon wuuksen un deer uk däälich noch tou fienden sünt. In Gebiede, do unner Natuurskuts stounde, duuren do nit moor plükked wäide.

Heedebäie

• Empetrum nigrum
• (de: Schwarze Krähenbeere)

Do Bäien konnen ieten wäide, man smoakje wät bitter. Do hääbe fuul Vitamin C un sünt fröier uk as Medizin bruukt wuuden.

Moasbäie

• Vaccinium oxycoccos, syn. Oxycoccus palustris
• (de: Gewöhnliche Moosbeere)

Do Bäien konnen ieten wäide, man smoakje wät bitter. Do hääbe fuul Vitamin C. Deerfon kon me Marmeloade, Tee un Sap moakje un do smoakje goud tou Wüüldieten.

Fuulbäie

• Solanum nigrum (de: Schwarzer Nachtschatten)

Dät is bekoand as Jood. Do Bäien skäl me beeter nit iete, wäil do giftich weese konnen. Do Bleede kon me fielicht sjoode un iete.

BEMÄÄRKENGE: Dät rakt noch ne Plonte moor mäd dän seelterske Noome Fuulbäie. Dät is n Struuk Huundestok (Frangula alnus) mäd dän düütske Noome Faulbaum. Sjuch hier: Fuulbäie (Frangula alnus).

Wüülde Plonten mäd kultivierde Oarde

Düsse Plonten wuuksen fröier in dän Foan un sünt foar dän Tuun kultivierd wuuden. Deelwiese sünt do uk däälich noch in dän Foan un ju Natuur tou fienden. In Gebiede, do unner Natuurskuts stounde, duuren do nit moor plükked wäide.

Krounsbäie

• (Vaccinium vitis-idaea)
• (de: Preiselbeere, Preißelbeere, Kronsbeere, Sumpfbeere)

Do Plonten woakse in dän Foan un smoakje besünners goud tou Wüüld-Ieten.

Foar dän Tuun rakt dät kultivierde Oarde.

Bikbäie (Heedbäie, Buskbäie)

• Vaccinium myrtillus (de: Heidelbeere, Blaubeere, Schwarzbeere, Wildbeere, Waldbeere, Bickbeere, Zeckbeere, Moosbeere)

Do Plonten woakse in dän Foan un smoakje besünners goud. Deerfon kon me Marmeloade, Tee un Sap moakje.

Foar dän Tuun rakt dät kultivierde Oarde.

Brummelbäie (Brommelbäie, brummelse Bäie)

• Rubus fruticosa agg.
• Rubus sect. Rubus
• (de: Brombeere)

Do Plonten woakse fuul an Sträiten un Dome un dät rakt deerfon fuul ferskeedene Oarden.

Foar dän Tuun rakt dät kultivierde Oarde.

Äidbäie

• Fragaria
• (de: Erdbeere)

Dät rakt wüülde Äidbäie un kultivierde Oarde for dän Tuun. Fuul Dierte so as Dröiselken un uur Fuugele, Foakse un Ruste freete jädden düsse Bäien.

Hiembäie

• Rubus idaeus
• (de: Himbeere)

Dät rakt wüülde Hiembäie un kultivierde Oarde foar dän Tuun. Do wüülde Plonten woakse bie Wooldkaanten un in fräie Flächen in Woolde.

Kultivierde Plonten

In düssen Absatz stounde do Bäieplonten, do däälich in dän Tuun woakse. Do Plonten sünt uut wüülde Oarde kultivierd wuuden. Af do däälich in Seelterlound noch wüüld woakse, is nit bekoant.

roode Säntjansbäie

• Ribes rubrum
• (de: rote Johannisbeere, Garten-Johannisbeere)

Fon düsse Oard rakt dät uk Plonten mäd wiete Bäien. Säntjansbäie konnen uk ferwüüldere, do woakse dan wüüld in ju fröie Natuur.

swotte Säntjansbäie, (Slanterbäie, Boukelbäie)

• Ribes nigrum
• (de: schwarze Johannisbeere)

Fon do Bäien wäd n fluggen Sap moaked. Do Plonten rakt dät uk in wüülde Foarm.

Kjuusbäie (Stikbäie)

• Ribes uva-crispa
• (de: Stachelbeere)

Fon düsse Plonte rakt dät uk wäkke mäd roode Bäien. Do Plonten rakt dät uk in wüülde Foarm.

Boome un Struuke

Düsse Bäien woakse an Boome un Struuke.

Kraansbäie, (Kraansfuugelbäie, Fuugelbäie)

• Sorbus
• (de: Eberesche, Drosselbeere, Quitsche af Krametsbeerbaum )

Kraansbäie woakse an dän Moaiboom. Dät konnen Boome af Struuke weese. Do Bäien wäide fon 63 Fuugeloarde un 20 uure Dierteoarde freeten. Uk do Blöiten sünt foar Insäkte un uur Dierte wichtich. Fon dän Moaiboom rakt dät uk kultivierde Soarten.

Kiddebäie

• Sambucus (de: Holunderbeere)

Kiddebäie woakse an dän Kiddeboom, dät sünt maast Struuke oawers uk Boome. Do Bäien kon me iete, sünt oawers bitje giftich, deeruum mouten se seeden wäide. Fuugele un uurse Dierte freete jädden do Bäien. Fon do Blöiten wäd uk Sap moaked, fon do Bäien kon me Marmeloade moakje. Do änthoolde Vitamin C un konnen uk as Medizin bruukt wäide.

Fuulbäie (Huundestok)

• (Frangula alnus)
• (de:Faulbaum)

Fuulbäie woakse an dän Struuk Huundestok. Düsse Plonte is giftich, do Bäien konnen oawers fon Fuugele freeten wäide. Die Struuk wäd so n 3 Meter hooch un woakst in wäite Foane.

BEMÄÄRKENGE: Dät rakt noch ne Plonte moor mäd dän seelterske Noome Fuulbäie. Dät is n Joodplonte (Solanum nigrum) mäd dän düütske Noome Schwarzer Nachtschatten. Sjuch hier: Fuulbäie.

Wacholder

• Juniperus communis
• (de:Gemeiner Wacholder)

Wacholder woakst in Foane un Heedeloundskuppe. Do Bäien kon me nit iete, dät is eegentelk dät Säid. Fuugele freete do Bäien. Fon do Bäien kon me Sluk un Wien moakje, do wäide uk as Krüüderäi bruukt. Die Wacholder waas "Boom fon dät Jier 2002".

Dulle-Huunde

• Ilex aquifolium
• (de:Europäische Stechpalme)

Do Plonte rakt dät as Struuke un Boome. Dät rakt gräine un gräin-wiete Oarde. Eenige Oarde stiekelje gans läip, deeruum uk dän Noome Dulle-Huunde. Do Bäien sünt foar Moanskene giftich. Fuugele freete se jädden in n Winter.

Krinteboom

• Amelanchier lamarckii
• (de:Kupfer-Felsenbirne)

Do Struuke woakse an Sträiten, Domme un in dän Tuun un wäide so 'n 5 m hoch. In dät Foarjier sünt do Struuke ful fon Blöiten un in n Suumer sünt der fuul ietboare lakkere Bäien an do Struuke. Dan mout me gau weese mäd dät Plükjen, dan binnen n poor Deege hääbe do Dröiselken, Duuwen un uur Fuugele aal Bäien apfreeten. Dät sunt eegentelk neen Krinten, man in Nouddüütsklound heete do Struuke al siet fröier un aleer Krinteboom.

Sjuch uk

• Plonten